رویکرد رواندرمانی تعاملی

«رواندرمانی تعاملی» مبتنی بر «مفهوم تعاملی انتظار»، از سه نیاز بنیادین امنیّت، تفرّد و پیشرفت با هدف تحقّق «رضایت از زندگی» توأم با «تعادل روان» در درمانجو به فرایندهای مداخلاتی اقتضایی می‌پردازد.(کریمی، ۱۳۹۶)

خشنودی از زندگی بستگی به ارضای سه نیاز «امنیت»، «تفرد» و «پیشرفت» دارد. از این رو، خشنودی برایند تعاملی این سه توقّع از زندگی است. یعنی این سه انتظار در یک رابطه تعاملی متعادل و هماهنگی سبب رضایت از زندگی می شوند. هر فرد آدمی هنگامی که در زندگی اش از آرامش روان برخوردار باشد، در جایگاه به سزا و شایسته اش واقع شود و در این جایگاه همواره پیشرفت کند، بی تردید از زندگی اش خشنود است (کاظمی حقیقی، ۱۳۹۶)

بر این اساس از رضایت از زندگی چنین تعریفی شده است: «احساس سرزندگی و آرامش روانی ناشی از برخورداری فرد از حمایت راهنما و معنویّت برای درست زیستی در هنگام رویارویی با سختیها و بهره‌مندی از همراهی فرد مناسب، احترام و همکاری اطرافیان، استقلال و آزادی کافی که با استقرار در جایگاهی شایسته، نقشی پویا، متنفّذ و رقابتجویانه در محیط دریافت می‌کند.» (کاظمی حقیقی، ۱۴۰۰) و «تعادل روان به معنای گسترده یعنی «اعتقاد به خدا و برخورداری از وجود ‏یک راهنما در مسیر زندگی، ریشه دواندن معنویّت و اهمیّت اصالت در زندگی و پیگیری سالم زیستی همراه با وفاداری و استقرار در ‏مسیر نیل به ارزشهای معنوی، پایبندی به ارزشهای دینی، اخلاق، درستی و رعایت ارزشهای معنوی است که مجموعاً موجب بهره مندی از حمایت معنوی، پشتیبانی اجتماعی، ظرفیّت تحلیل عقلانی، همه جانبه نگری روشن بینانه برای تصمیمگیری درهنگام رویارویی با سختیها و بهینگی درکار بزرگ و نو ‏همراه ‏با کارآمدی سختکوشانه و دانش محورانه می شود. افزون بر آن به تأثیر اجتماعی با رعایت حقوق دیگران نیز تحقّق می بخشد. برایند کلّی چنین زمینه ای رضایت از زندگی و احساس سرزندگی است.»(خداوردی، ۱۴۰۲)

در بررسی برازش «مدل تعاملی انتظار» بر روی یک نمونه ۱۰۸۴ نفری (۱۸ تا ۴۰ ساله) ده انتظار اساسی از قرار ذیل حاصل گردید که سپس نتایج اعتبارسنجی و هنجاریابی ابزارهای مبتنی بر آن مدل نیز گزارش شد.(کریمی، ۱۳۹۶)

١-استواری:

رهیابی در زندگی بدون احساس سردرگمی، قرارگیری درمسیر رشد بدون احساس ركود، برخورداری ازسلامت بدون احساس نگرانی برای بقا واحساس مفید بودن وخشنودی ازكار شخصی بدون مقایسه بادیگری و یا غبطه خوردن.  

٢-وجاهت:

عقاید مبتنی برمعنویّت فرد مورد توجّه قرار می گیرد و از تشویق مورد انتظار برخوردار می‌شود به گونه‌ای كه در هنگام دشواریها احساس تنهایی نخواهد داشت.

٣-خودكامیابی:

دستیابی به پیشرفت درموفّقیّت منتظره بدون احساس وابستگی به دیگران درزندگی 

٤-بالندگی:

پویایی فردی وكارامدی هدفمندانه برای بهترین بودن است به گونه ای كه اطرافیان به دیدگاههای فرد ارزش قائل می‌شوند.

٥-فردیّت:

برخورداری از آزادی كافی و استقلال فردی همراه با تلاش كمال گرایانه در كار مبتنی برخودشناسی كافی و شناخت خوب اطرافیان دارد كه منجرّ به نفوذ در دیگران می شود.

٦-پشتیبانی:

احساس راحتی ناشی از بهره‌مندی از وجود راهنما در زندگی، همراهی فرد مناسب، همكاری اطرافیان، برخورداری ازحمایت درسختیها و پذیرفتگی محیطی است.

٧-درست زیستی:

احساس سرزندگی و آرامش روانی مبتنی بر دستیابی به معنای زندگی كه سبب رضایت اززندگی می شود.

٨-تعالی:

احساس موّفقیّت ناشی ازكسب جایگاه شایسته در زندگی و احساس پیشرفت درزندگی در نیل به رتبه اوّل با كسب جایگاه عالی با استفاده از فرصت رقابت كه خشنودی ازشهرت شخصی را به همراه دارد.

٩-معنویّت:

به معنای اینكه معنویّت در زندگی فرد ریشه دوانده، پایبندی به ارزشهای دینی دارد و ارزشهای معنوی را رعایت می‌كند.

۱۰-تأثیر:

خوشحالی از اثرگذاری بر دیگران، خوشحالی از پرورندگی، دلبستگی به افراد در زندگی و جاودان‌خواهی .

بررسیهای پیشینه در اثربخشی «رویکرد رواندرمانی تعاملی» برایندهای سودمند و قابل ملاحظه ای نشان داده اند: 

در یک برنامه مداخلاتی درمانی مبتنی بر رویکرد مزبور به منظور کاهش گرایش به مصرف موادّ زیانبار بهبودیهای معناداری حاصل گردید.

در برنامه یاد شده بر پایه مبانی و اصول رواندرمانی تعاملی، سرفصلهایی چون «تعدیل انتظارات»، «توجّه به اخلاقیّات»، «پایبندی به اهداف»، «ثبات در موفّقیّت» و «قدرت باور به پیشرفت»، «خودپذیری و پرهیز از مقایسه با دیگری»، «ارزش زیست»، «شادزیستی» و «تفاوت پذیری» گنجانده شد. در این پژوهش تجربی با کاربندی دو گروه آزمایشی و گواه و مقایسۀ جنسیّتی در چهار گروه پانزده نفری از زنان و مردان ۱۸ تا ۲۳ ساله، نتایج نشان داد که اجرای مداخله درمانی تعاملی در هر دو گروه آزمایشی زنان و مردان، به طرز معناداری «گرایش به مصرف موادّ زیانبار» و «بیتابی روانی» کاهش داشت و «نیروی روانی» افزایش نشان داد.(محمّدی، ۱۳۹۹) علاوه بر آن در پژوهش دیگری به نقش کاهندگی رضایت از زندگی در بیتابی روانی‏ و افزایشی آن در نیروی روانی پرداخته شده است.(مالمیر۱۳۹۷ و ۱۳۹۸)

در بررسی دیگری در زمینه «رضایت از زندگی» یک نمونه ۱۴۶ نفری (۶۸% زن، ۶۴% مجرد، ۵۶% با تحصیلات کارشناسی) یافت شد که «تعالی»، «بالندگی»، «درست زیستی»، «استواری» و «فردیّت» به کاهش افسردگی می‌انجامند. همچنین «استواری»، «درست زیستی»، «تعالی»، «پشتیبانی» و «خودکامیابی» کاهنده اضطرابند و به طور کلّی ‏«استواری»، «درست زیستی» و «تعالی» در سطح معناداری به کاهش اختلالات روان آزردگی می انجامند. .(روستایی، ۱۳۹۹)

بررسی پژوهشی در نمونه‌ای مرکّب از هزار و چهارصد مرد و زن هجده تا چهل و چهار ساله کشور نیز حاکی ‏از آن بود که «تعادل روان» متأثّر از «معنویّت» است.‏(خداوردی، ۱۴۰۲)

در مطالعه دیگری نقش «معنویّت» ، «بالندگی» و «پشتیبانی» (تشویق آمیز و آرامش دهنده) در کاهش بیتابی روانی مورد تأکید واقع شد.(کرباسیان، ۱۳۹۷)

مطالعات تلویحی و تصریحی متعدّدی در خاستگاههای مبتنی بر رواندرمانی تعاملی در تحقق رضایت از زندگی انجام شده است(کاظمی حقیقی، ابراهیمی، ۱۳۹۶؛ فردوسی، ۱۳۹۸؛ ورامش، ۱۳۹۸؛ بابایی، ۱۳۹۸؛ عبّاسی، ایرانی، ۱۳۹۹)‏

باید توجّه داشت که به طور کلی پویایی روانی باعث تحقّق رضایت از زندگی می گردد.(ده ملایی، ۱۳۹۷) افزون بر آن هر ارزشیابی برنامه مداخلاتی درمانی که تلویحاً بر «تأثیر»، «پشتیبانی»، «فردیت»، «خودکامیابی» «بالندگی» تأکید کرده اند، به کاهش بیتابی و افزایش پویایی روانی ‏منجر شده اند.( قنبری نژاد، محمدی کوروش؛ امیرفخرایی، حاجی علیزاده، ۱۴۰۰؛ بلیر،گودرزی، روزبهانی، ابراهیمی، کاکابرایی، ‏۱۴۰۰و ۱۴۰۱؛ عقیلی، آل رسول، و اصغری، ۱۴۰۱؛ یوسفی جویباری، حسن زاده و فخری، ۲۰۱۷؛ نیکمراد، اسعدی، روستایی، ۲۰۲۲)

منابع

بابایی، نیلوفر(۱۳۹۸) بررسی مقایسه ای طرحواره های ناسازگار اولیه، رضایت از خود، خودپویشی، روان آوارگی، و تصویر بدنی زنان با و بدون سابقه جراحی زیبایی(پایان نامهٔ کارشناسی ارشد) دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود ، 

بلیر، سوسن؛ گودرزی، کوروش؛ روزبهانی، مهدی؛ ابراهیمی، محمد اسماعیل؛ کاکابرایی، کیوان(۱۴۰۰) مقایسه اثربخشی آموزش مبتنی بر رویکرد تحلیل متقابل بر بیتابی روانی و عملکرد جنسی زنان نابارور، فصلنامهٔ خانواده و بهداشت، دوره یازدهم، بهار، ۶۵-۷۹

بلیر، سوسن؛ گودرزی، کوروش؛ روزبهانی، مهدی؛ ابراهیمی، محمد اسماعیل؛ کاکابرایی، کیوان(۱۴۰۱) مقایسه اثربخشی آموزش مبتنی بر رویکرد تحلیل متقابل و آموزش یک دوره تمرینات پیلاتس بر بیتابی روانی و سلامت عمومی زنان نابارور، مجله مراقبت پرستاری و مامایی ابن سینا، (۲) ۱۴۳-۱۵۰

خداوردی، الهام(۱۴۰۲) اعتبارسنجی و هنجاریابی فهرست انگاره تعادل روان(پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی) دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود

ده ملایی، سحر (۱۳۹۷) رابطهٔ سرسختی شناختی و حمایت عاطفی زناشویی با رضایت از زندگی زنان شاغل و غیر شاغل(پایان نامهٔ کارشناسی ارشد) دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود

روستایی فاطمه (۱۳۹۹) مطالعه رابطه ویژگیهای شخصیت اضطراب و افسردگی با رضایت از زندگی دانشجویان،(پایان نامه کارشناسی ارشد) دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز

عبّاسقلی زاده، مونا(۱۳۹۹) هنجاریابی و اعتبارسنجی آزمون شخصیّت خردورزی تحلیلی(پایان نامهٔ کارشناسی ارشد) دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود

عبّاسی، مریم؛ ایرانی، زیبا(۱۳۹۹) تعیین رابطهٔ ویژگیهای شخصیت با معنویت و بیتابی روانی در بیماران مبتلا به ام. اس، فصلنامه روانشناسی و علوم رفتاری، شماره ۲۲ صص ۹۶-۱۰۷

عقیلی، سیدمجتبی؛ آل رسول، طیبه؛ اصغری، آرزو(۱۴۰۱) اثربخشی درمان مبتنی بر خودشفقتی بر بیتابی روانی و تحمل پریشانی هیجانی در زنان مبتلا به مولتیپل اسکروزیس، فصلنامه خانواده و بهداشت، دوره ‏دوازدهم زمستان(۴) ۱۵۲-۱۶۲

‎ فردوسی ‎ هانیه(۱۳۹۸) رابطه ویژگیهای شخصیت با رضایت از زندگی در زنان و مردان سالمند(پایان نامه کارشناسی ارشد) دانشگاه ‏آزاد اسلامی شاهرود

قنبری نژاد، عین الله؛ محمدی کوروش؛ امیرفخرایی، آزیتا؛ حاجی علیزاده، کبری(۱۴۰۰) مقایسه اثربخشی آموزش مبتنی بر نظریه انتخاب و آموزش خلاقیت بر میزان تاب آوری و هیجان اندیشه در کارکنان بهداشت و درمان شهر یاسوج، ارمغان دانش، ۷۷۰-۷۸۲

کاظمی حقیقی، ناصرالدّین (۱۳۹۶) زمینهٔ روانشناسی تعاملی، انتشارات تابان خرد،تهران، صفحات۶۷ و ۸۰-۸۶

کاظمی حقیقی، ناصرالدّین؛ ابراهیمی، مرضیه سادات(۱۳۹۶) رابطهٔ هیجان اندیشه با سرسختی روان شناختی و ویژگیهای شخصیّت، فصلنامهٔ روانشناسی مثبت،  سال سوم، شمارهٔ ۸ صفحات۴۷-۶۲

کاظمی حقیقی، ناصرالدّین(۱۴۰۰) هیجان اندیشه، انتشارات ریرا، تهران، صفحات ۲۰۲-۳۴۵

کرباسیان، زهرا(۱۳۹۷) رابطهٔ هوش تحلیلی و بیتابی روانی با رضایت شغلی مردان و زنان ۴۰ تا ۵۰ ساله (پایان نامهٔ کارشناسی ارشد) دانشگاه آزاد اسلامی تهران جنوب

کریمی، شهین(۱۳۹۸) اعتباریابی و هنجاریابی فهرست رضایت از زندگی بر پایهٔ نظریهٔ تعاملی انتظار، ‏(پایان نامهٔ کارشناسی ارشد روان شناسی عمومی) دانشگاه آزاد اسلامی شهر قدس

مالمیر، طیّبه (۱۳۹۷) «تدوین الگوی رضایت از زندگی بر اساس ویژگیهای شخصیّتی و سبکهای حلّ مسأله با میانجیگری بیتابی روانی و نیروی روانی در افراد متأهل» (رسالهٔ دکتری روانشناسی عمومی) دانشگاه آزاد اسلامی رودهن

مالمیر، طیّبه (۱۳۹۸) «تدوین الگوی رضایت از زندگی بر اساس ویژگیهای شخصیّتی و سبکهای حلّ مسأله با میانجیگری بیتابی روانی و نیروی روانی در افراد متأهل» ، پژوهشهای روانشناسی اجتماعی، شماره سی و سوم، ۱۱۵-۱۲۷

‎محمّدی، فاطمه(۱۳۹۹) نقش آموزش معنویّت در کاهش گرایش به اعتیاد مردان و ‏زنان (پایان نامه کارشناسی ارشد) دانشگاه ‏آزاد اسلامی شاهرود

ورامش، مریم(۱۳۹۹) رابطه ویژگیهای شخصیّت و حمایت عاطفی زناشویی با رضایت از زندگی، (پایان نامهٔ کارشناسی ارشد) دانشگاه آزاد اسلامی تهران، واحد مرکز

Nikmorad, A., Asadi, S., Rusta, A. (۲۰۲۲). ‎The Effect of Group Counseling based on ‎Choice Theory on Homesickness and Emotion of Thought. Journal of ‎Modern Psychology, ۲(۱), ۲۱-۳۰.‎

Yoosefi Jooybari, Fahime; Hassanzadeh, Ramazan; Fakhri, Mohammad Kazem(۲۰۱۷) Comaring the Effects of Creativity Therapy abd Group Counseling Based on Choise Theory on Students' Exile Feeling and Thought Emotion, Avicenna J Neuro Psycho Phisiology, V۴, N۲, ۷۱-۷۸