«نظريهٔ هيجان انديشه» براي نخستين بار در هفدهمين كنفرانس شوراي جهاني كودكان تيزهوش و مستعدّ (انگلستان، 2007) ارايه شد و سپس در ساير مجامع بين المللي توسعه يافت.(كاظمي،2008، کاظمی و کاظمی، 2014)
این نظریّه به ماهيّت يكپارچهٔ دامنه هاي عاطفي و شناختي خلّاقيّت توجّه مي كند و فرآيند خلّاقيّت را ناشي از وجود دگرگونيهاي هماویختهٔ شناختي و عاطفي ميداند. بر اين اساس، معمولاً دو هيجان عمده در پديدآيي و شكل گيري خلّاقيّت نقش دارند: «پويايي» و «بيتابي». (کاظمی، 2007، 2008، 2015، کاظمی، نوابخش، 2011، کاظمی و کاظمی، 2014)
«نظريهٔ هيجان انديشه» گرچه در آغاز از قلمرو خلّاقیّت نشأت یافت، امّا در واقع بر یکپارچگی تعاملی دامنه های عاطفی، شناختی و رفتاری نظام روانشناختی تأکید می ورزد. از این رو نظریهٔ مزبور نه صرفاً یک چشم انداز شناختی است و نه فقط یک روی آورد هیجانی، بلکه یک نظریهٔ عمومی در روانشناسی است. چنین جایگاهی سبب شد پژوهشهای متعدّد و متنوّعی بر اساس آن انجام گیرد.(باغبان، 1398؛ باغبان، 2020؛ بهرامی و ترابی، 1396؛ ترابی، 1394؛ داوری، 1397؛ ده ملایی، 1397؛ راثی، 1395؛ کاظمی حقیقی، 1389؛ 1394، 1396؛ کاظمی، ابراهیمی، 1396؛ کرباسیان، 1397، مالمیر،1397)
این نظریه با برجسته سازی روابط تعاملی نظام یافته میان ابعاد روانی، دیدگاهی نو در تبیین پدیده ها و پیش بینی رویدادهای روانشناختی قلمداد می شود.
گسترده ترین زمینهٔ بهره گیری از این نظریه در تبیین فرایند خلّاقیّت، تصمیمگیری، حلّ مسأله و نارساییهای عاطفی_شناختی است.
در توضیح این نظریه باید بیان کرد هر جا اندیشه ای پای گیرد، پابه پای آن، احساسی خاصّ می توان یافت که هیچ یک متقابلاً جدایی پذیر نیستند. این احساس به سرعت، اندیشهٔ ملازم با خود را متبادر می کند: «یکپارچگی تار و پود اندیشه و احساس».
هنگامی که احساس مزبور بروز یابد، ناگزیر در ظرف «هیجان» نمودار می شود؛ به چنین بروزی «هیجان اندیشه» اطلاق می کنیم. امّا باید تأکید ورزید که هر اندیشه ای لزوماً به هیجان منجرّ نمی شود.
پويايي به معناي احساس نيرومندي شديد همراه با شيفتگي و پیگیری در تجربهٔ كنجكاوانه و فعّال براي يك اندیشهٔ بزرگ، تازه و هيجان انگيز است. این احساس نیرومندی با حالات روان تنی چون بدن لرزی و تشنگی و گرسنگی همراه است.
«پویایی» به مفهوم وسیع بدين معناست كه كنجكاوي فرد با هر مسألهٔ مبهمي در قلمرو فعّالیتهای مورد علاقهاش تحريك ميشود و وي با همهٔ وجود و مشغوليّت سرسختانه به آن مسأله، با احساس نیرومندی شدید بدون درماندگی و بدون احساس گذشت زمان در هنگام اشتغال به حل مسأله هر قدر بزرگ، در پي آن است كه از آن، سر در آورد و حقیقت را كشف كند و امور را روشن نمايد؛ بدين ترتيب، فکر همیشگی لزوم انجام یک کار بزرگ، بویژه نو و تازه، و انديشهٔ كنجكاوانهٔ هیجانانگیز و دردسرآفرین همهٔ زندگيش را فرا ميگيرد؛ وي با لذّت و سرسختي، اين كنجكاويهاي هيجانانگيز، ماجراجويانهٔ ولو خطرناك را از طريق تجربهٔ دانستههايش دنبال ميكند و برای اين تجربه، ناآرامی نشان ميدهد ولو بر اين كه آن مسأله تجربه كردني نباشد. این حالات همراه با شوخ طبعی مشهود، تحرك و واکنش هيجانی راحت، لذّت از فعّالیتهای بدنی، بدن لرزی و تشنگی و گرسنگی است.
بيتابي به فرسودگی روانی تدریجی ناشی از «گردش اندیشه» اشاره دارد كه همراه با نارساییهای روان تنی است.
«بيتابي» در معنای گسترده يعني: شدّت انديشه گردي، فعّالیّت و گفتوگوی ذهنی در ارتباط با مسائل فکري، فرد را دچار گرفتاری دروني، دلمشغولی و بيقراري مستمرّ و دائمي ميكند كه همراه با سرگشتگی و احساس از دست دادن كامل یقین است؛ شکّ و تردید در حلّ مسائل فرد را گرفتار ميكند و او در حسرت کسانی به سر میبرد كه همیشه در حال یقین زندگی میکنند؛ نسبت به حلّ مسائل خود دچار بیمناکي و نگراني ميشود؛ فراموشی و ضعف حافظه، کلافهاش ميكند؛ به ويژه وقتی مسأله جدّي است ولي حلّ نمیشود، نااميدي از خود، احساس فرسودگی تدریجی، احساس دايمي خستگی و ناتوانی و احساس تنهایی وي را فرا گرفته و در قالب کمکاری و عدم فعّالیت بروز مييابد و خواب را از او میگیرد و او با دلشورگي و دلنگراني دائماً احساس ميكند كه براي انجام فعّاليت تحت فشار است و در پي آن، احساس خشکی دهان، افزايش ضربان و تپش قلب و سردرد بروز مييابد.
البتّه سهم هر يك از اين دو هيجان در خلّاقيّت به تفاوتهاي فردي (مانند هوش، سنّ، جنسيّت، عوامل فرهنگي) بستگی دارد.
بنابراین خلّاقیّت گاهی مستلزم طیّ تجارب روانشناختی ناخوشایندی است که شباهتهایی فریبنده و گمراه کننده با برخی اختلالات روانی دارند. جریان عاطفی خلّاقیّت ممکن است به پدیدهٔ «روان فرسایی» و بروز آسیبهایی در «خود» بینجامد. به سبب ویژگیهایی که در تجربه «بیتابی» ملموس است، بسیاری از افراد خلّاق در معرض عنواندهی موهوم برای «بیماری یا اختلال روانی» قرار دارند. غفلت از ماهیّت بیتابانه خلّاقیّت و رهاسازی فرد خلّاق در این جریان به حال خود، بدون نظارت مشاوره ای تخصّصی، خطر ابتلا به اختلال واقعی را پیش می آورد.
(The hexahedral paradigm of creativity (Kazemi, 2007)
منابع
اخوان، محبوبه(1399) رابطهٔ ویژگیهای شخصیّت با بیتابی روانی و هوش تحلیلی دختران و پسران (پایان نامهٔ کارشناسی ارشد) دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود
اسدی، فاطمه(1399) رابطهٔ ویژگیهای شخصیّت و نیروی روانی با هوش تحلیلی دانشجویان (پایان نامهٔ کارشناسی ارشد) دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود
بابایی، نیلوفر(1398) بررسی مقایسه ای طرحواره های ناسازگار اولیه، رضایت از خود، خودپویشی، روان آوارگی، و تصویر بدنی زنان با و بدون سابقه جراحی زیبایی(پایان نامهٔ کارشناسی ارشد) دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود ،
باغبان، نرگس(1398) تبیین الگوی خلّاقیّت بر اساس هیجان اندیشه و ویژگیهای شخصیّت با میانجیگری هوش تجربی در دانش آموزان متوسطه (رسالهٔ دکتری روانشناسی تربیتی) دانشگاه آزاد اسلامی کرمان
بهرامی، هادی؛ ترابی گودرزی، زهرا(1396) بررسی ارتباط خلّاقیّت با پویایی- بیتابی در دانشجویان هنرهای تجسمی دانشگاه هنر تهران، چهارمین کنفرانس بین المللی توسعهٔ پایدار
ترابی گودرزی، زهرا(1394) بررسی نقش واسطه ای حمایت اجتماعی در رابطهٔ بین خلّاقیّت و استحکام من در دانشجویان هنر دانشگاه تهران،(پایان نامهٔ کارشناسی ارشد) دانشگاه علوم و تحقیقات، 11، 79، 146-156
داوری، منصوره(1397) نقش واسطه ای سرسختی شناختی، جنبوجوش هیجانی و بیتابی روانی در رابطهٔ ميان ویژگیهای شخصیّت و خلّاقیّت (پایان نامهٔ کارشناسی ارشد) دانشگاه آزاد اسلامی تهران جنوب
ده ملایی، سحر (1397) رابطهٔ سرسختی شناختی و حمایت عاطفی زناشویی با رضایت از زندگی زنان شاغل و غیر شاغل(پایان نامهٔ کارشناسی ارشد) دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود
راثی، ملینا(1395) رابطهٔ احساس تنهایی، نشخوار فکری و هیجان اندیشه با خلّاقیّت در دانشجویان (پایان نامهٔ کارشناسی ارشد) دانشگاه آزاد اسلامی شهر قدس، 69-74
عباسقلی زاده، مونا(1399) هنجاریابی و اعتبارسنجی آزمون شخصیّت خردورزی تحلیلی(پایان نامهٔ کارشناسی ارشد) دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود
علیخانی، محمّدصادق(1396) هنجاریابی آزمون پویایی_ بیتابی در مقطع سنّی 15تا 17 ، (پایان نامهٔ کارشناسی ارشد روان شناسی عمومی) دانشگاه آزاد اسلامی شهر قدس
کاشانیان، سعیده(1399) پیش بینی رضایت شغلی کارکنان بر اساس جنب و جوش هیجانی و سرسختی شناختی، پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرکز
کاظمی حقیقی، ناصرالدّین (1389) رابطهٔ هیجان اندیشه و خلّاقیّت در میان دختران و پسران تیزهوش و مستعدّ، فصلنامٔه کودکان استثنایی، سال 1 شمارهٔ 1، صفحات 1-22
کاظمی حقیقی، ناصرالدّین (1394) آموزش و پرورش برای استعداد و تیزهوشی، انتشارات تابان خرد،تهران، صفحات 25-28
کاظمی حقیقی، ناصرالدّین (1394) چشم اندازهای مشاوره برای نوجوانان تیزهوش، مجلّهٔ استعدادهای درخشان، شمارهٔ 73
کاظمی حقیقی، ناصرالدّین (1394) خلّاقیّت، انتشارات تابان خرد،تهران، فصل دهم، صفحات 177-217
کاظمی حقیقی، ناصرالدّین (1396) زمینهٔ روانشناسی تعاملی، انتشارات تابان خرد،تهران، صفحات67 و 80-86
کاظمی حقیقی، ناصرالدّین؛ ابراهیمی، مرضیه سادات(1396) رابطهٔ هیجان اندیشه با سرسختی روان شناختی و ویژگیهای شخصیّت، فصلنامهٔ روانشناسی مثبت، سال سوم، شمارهٔ 8 صفحات47-62
کاظمی حقیقی، ناصرالدّین(1397) روانشناسی کار و مدیریت، انتشارات زبان آفرین، تهران، صفحات 141-156
کرباسیان، زهرا(1397) رابطهٔ هوش تحلیلی و بیتابی روانی با رضایت شغلی مردان و زنان 40 تا 50 ساله (پایان نامهٔ کارشناسی ارشد) دانشگاه آزاد اسلامی تهران جنوب
کریمی، فاطمه(1399) رابطه ویژگیهای شخصیت با هوش تحلیلی و سرسختیشناختی(پایان نامهٔ کارشناسی ارشد) دانشگاه آزاد اسلامی تهران جنوب
مالمیر، طیّبه (1397) «تدوین الگوی رضایت از زندگی بر اساس ویژگیهای شخصیّتی و سبکهای حلّ مسأله با میانجیگری بیتابی روانی و نیروی روانی در افراد متأهل» (رسالهٔ دکتری روانشناسی عمومی) دانشگاه آزاد اسلامی رودهن
مالمیر، طیّبه (1398) «تدوین الگوی رضایت از زندگی بر اساس ویژگیهای شخصیّتی و سبکهای حلّ مسأله با میانجیگری بیتابی روانی و نیروی روانی در افراد متأهل» ، پژوهشهای روانشناسی اجتماعی، شماره سی و سوم، 115-127
مذنبی رودپشتی، زهره(1398) رابطهٔ صفات شخصیّت و هوش تحلیلی با میانجیگری بیتابی روانی در دختران دبیرستانی (پایان نامهٔ کارشناسی ارشد) دانشگاه آزاد اسلامی شهر قدس
نازی زاده، ربابه(1399) تدوین الگوی ساختاری خلاقیت بر اساس هوشهای سه گانه با میانجیگری تفرّد در دانش آموزان دختر15 تا 17 سال تیز هوش شهرتهران(رسالهٔ دکتری روانشناسی تربیتی) دانشگاه آزاد اسلامی رودهن
ورامش، مریم(1399) رابطه ویژگیهای شخصیّت و حمایت عاطفی زناشویی با رضایت از زندگی، (پایان نامهٔ کارشناسی ارشد) دانشگاه آزاد اسلامی تهران، واحد مرکز
Baghban, Narges, Manzari Tvakooli, Alireza; Tajrobehkar, Mahshid (2020) Investigating the Relationship between Emotion if Thought and Personality Traits and Creativity with the Mediating Role of Experential Intelligence among High School Students, Archives of Pharmacy Practice,V 11, 94-104
Kazemi Haghighi, Nasseroddin (2007) The hexahedral paradigm of creative personality: "A review of sixty years of literature for the 21st century", World Council for Gifted and Talented Children, 17th Biennial World Conference.
Kazemi Haghighi, Nasseroddin. (2008) Educational Directions in the Hexahedral Paradigm of Creativity, Proceeding of the International Conference on Excellence in Education 2008: Future Minds and Creativity, 250-264
Kazemi Haghighi, Nasseroddin & Kazemi Haghighi,Ahmad reza (2014). Economic Creativity Development, Turkish Journal of Giftedness and Education, Volume 4, Issue 1, 51-70
Kazemi Haghighi, Nasseroddin (2015) The hexahedral paradigm of creativity . International Journal of Talent (I.J.T),vol 1,No 1,10-31.
Navabakhsh, Mehrdad & Kazemi Haghighi, Nasseroddin (2011) Social Consideration in the Creativity: Resource Orientation, International Journal of Social Sciences(IJSS ( Vol.1, No.1
Yoosefi Jooybari, Fahime; Hassanzadeh, Ramazan; Fakhri, Mohammad Kazem(2017) Comaring the Effects of Creativity Therapy abd Group Counseling Based on Choise Theory on Students' Exile Feeling and Thought Emotion, Avicenna J Neuro Psycho Phisiology, V4, N2, 71-78
دیدگاه خود را بنویسید