تحلیل شخصیت

بر اساس مفاهیم و مبانی نظری روانشناختی تعاملی با بررسی‌های بالینی و تشخیصی و تجربی در یک نمونهٔ 934 نفری زنان و مردان هجده تا چهل ساله، ده خصیصه تعاملی شخصیت در سه مقیاس حاصل شده است: «پویایی تحلیلی»، «وظیفه مندی» و «یکپارچگی شناختی».‏

الف) پویایی تحلیلی

این مقیاس مشتمل بر شش خصیصه است:

  • تعهّد: به معنای یادگیری دقیق برای انجام کار، رعایت موازین، مقرّرات، قوانین و آداب محیط، وقت شناسی، کوشش در نگهداری وسایل شخصی و مرتب بودن، انضباط در امور، و همچنین از عهده‌ برآمدن فرد در انجام وظایف و مسؤولیت‌هاست به گونه‌ای که فرد، مورد اعتماد دیگران قرار می‌گیرد.
  • ظرفیّت تحلیلی: به معنای آمادگی برای فهم، دریافت و گیرایی تیز در محوریابی، ریشه‌یابی سادهٔ مفاهیم، تجزیه و تحلیل مطالب، طبقه‌بندی راحت مفاهیم به شیوه‌های نوین، ارائهٔ آسان دسته‌بندی‌های جدید از مفاهیم و سازماندهی سادهٔ مباحث بر اساس ارتباط‌دهی بین آنها.
  • بیتابی روانی: به معنای ناامیدی از خود، احساس دائمی خستگی و ناتوانی و احساس دلنگرانی دائمی در هنگام رویارویی با یک مسأله جدی در زندگی، هیجان‌پذیری و تأثیر از احساس شخصی و دیگران در هنگام انتخاب و تشخیص خوبی و بدی و انجام رفتارهای نامتعادل.
  • نیرومندی: به معنای احساس نیرومندی شدید در فعالیت‌های مورد علاقه، جذّابیت هر چیز تازه و نو، پیگیری برای حل مسأله بدون احساس درماندگی، لذّت از فعالیت‌های بدنی و ورزشی متنوع و جنب و جوش و برخورداری از مهارت‌های بالا در انجام فعالیت‌های حرکتی.
  • سازش: به معنای سهولت و سادگی در برقراری پیوند و رابطه با دیگران و سازگاری با موقعیّت‌ها.
  • استقلال: به معنای تمایل به انجام کارها به تنهایی و مستقل و انجام فعالیت‌های پراکنده.

ب) وظیفه مندی

مقیاس وظیفه‌مندی دو خصیصه را در بر می‌گیرد:

  • سنجیدگی: به معنای سنجش همه جوانب هنگام تصمیم‌گیری و انجام بهترین راه بر اساس عقل و منطق توأم با پشتکار در آموخته‌ها.
  • اندیشه‌گردی فرایندی: به معنای لذّت از انجام کار نو و جدید و مشغولیت کامل به مسأله رویارو همراه با گردش اندیشه و دقت پیش‌بینی دربارۀ رویدادها.

ج) یکپارچگی شناختی

مقیاس مزبور شامل دو خصیصه است:

  • فراگستری: به معنای انجام کار بر اساس عقل و منطق، سنجش همه جوانب هنگام تصمیم‌گیری و انجام بهترین راه با استفاده از هوش و درک خود، کوشایی در نگهداری وسایل شخصی و انضباط و ترتیب در امور همراه با وقت شناسی.
  • کنجکاوی تحلیلی: به معنای پیگیری کنجکاوی‌های خطرناک و دردسرآفرین و هیجان‌انگیز در دسته‌بندی و ترکیب‌دهی پدیده‌ها.

در مجموع یک ابزار شخصیت‌سنج موسوم به «آزمون تعاملی شخصیت» حاصل شد که مجموعاً ده عامل یادشده را در سه مقیاس می‌سنجد. (کاظمی حقیقی، 1400؛ عباسقلی‌زاده، 1398)

بررسی افتراق جنسیّتی، تفاوتی از حیث تحلیل عاملی مزبور نداشت.‏

به طور کلی سلامت روان نوجوان در یک محور اساسی جای می‌گیرد و آن به مفهوم «احساس سرزندگی و آرامش روانی مبتنی بر معنویّت و معنای زندگی، عقاید مورد توجّه، برخورداری از تشویق مورد انتظار، بدون احساس تنهایی در هنگام دشواری‌ها که مجموعاً موجب رضایت از زندگی می‌شود».

از این تعریف می‌توان به عنوان «درست زیستی موجّه» تعبیر نمود.

بررسی‌های تحلیل عاملی

تحلیل عاملی همچنین نشان داد که در قبال این تعبیر از بهداشت روان نوجوان، اساساً دو بافت شخصیّتی وجود دارد:

ساختار شخصیّتی پایدار

این بافت شخصیتی مرکّب از دو خصیصهٔ «سنجیدگی» و «فراگستری» است. لذا از ساختار شخصیتی پایدار می‌توان چنین تعریفی ارایه داد:

«سنجش همهٔ جوانب هنگام تصمیم‌گیری، یادگیری دقیق برای انجام کار، رعایت موازین، مقرّرات، قوانین و آداب محیط، وقت شناسی، کوشش در نگهداری وسایل شخصی و مرتب بودن، انضباط در امور، از عهده‌ برآمدن فرد در انجام وظایف و مسؤولیت‌ها بر اساس عقل و منطق و بهترین راه با استفاده از هوش و درک خود توأم با پشتکار در آموخته‌ها، به گونه‌ای که فرد، مورد اعتماد دیگران قرار می‌گیرد.

ساختار شخصیّتی پویا

این بافت شخصیتی مشتمل بر سه خصیصه است: «اندیشه‌گردی فرایندی»، «کنجکاوی تحلیلی»، «نیرومندی».

ساختار شخصیّتی پویا را می‌توان این گونه تعریف کرد:

«احساس نیرومندی شدید در فعالیت‌های مورد علاقه، جذّابیت هر چیز تازه و نو، لذّت از انجام کار جدید به تنهایی و مستقل، مشغولیت کامل به مسأله رویارو همراه با گردش اندیشه، پیگیری کنجکاوی‌های هیجان‌انگیز برای حل مسأله با انجام فعالیت‌های پراکنده بدون احساس درماندگی، آمادگی برای فهم، دریافت و گیرایی تیز در محوریابی، ریشه‌یابی سادهٔ مفاهیم، تجزیه و تحلیل مطالب، طبقه‌بندی راحت مفاهیم به شیوه‌های نوین، ارائهٔ آسان دسته‌بندی‌های جدید از مفاهیم، سازماندهی سادهٔ مباحث بر اساس ارتباط‌دهی بین آنها، دسته‌بندی و ترکیب‌دهی پدیده‌ها و دقت پیش‌بینی دربارهٔ رویدادها که توأم با سهولت و سادگی در برقراری پیوند و رابطه با دیگران، سازگاری با موقعیّت‌ها، لذّت از جنب و جوش و فعالیت‌های بدنی و ورزشی متنوع و برخورداری از مهارت‌های بالا در انجام فعالیت‌های حرکتی است.»