دانلود مقاله
«خودباوری یعنی اعتقاد واقع‌بینانه نسبت به خود که شامل خصایص شخصیتی، توانایی‌ها، ضعف‌ها و سایر ویژگی‌های نظام روانی فرد می‌شود. این نگرش، انواع متفاوت و گونه‌های مختلفی دارد: خودباوری «بدنی»، «اجتماعی»، «تحصیلی» و...
«خودباوری تحصیلی» به معنای نگرش درست و صحیح دربارة قابلیت‌های تحصیلی و آموزشگاهی است. بدیهی است که پایة خودباوری را هویت فرد تشکیل می‌دهد، لذا اساس و ریشة خودباوری تحصیلی نیز «هویت تحصیلی» وی است.
وجود خودباوری از یک اهمیت محرز در بهداشت روانی نوجوانان و جوانان تیزهوش برخوردار است؛ زیرا غالباً همراه با آرامش روانی و سازگاری محیطی است و نزول و کاهش آن می‌تواند توأم با روابط همسالی ضعیف و بروز اضطراب و فشار روانی حادّ گردد.
* بهداشت روانی تیزهوش و خودباوری تحصیلی
با این توضیح، وجود خودباوری و هویت فردی از یک نقش قابل ملاحظه بهداشتی و سازگاری روانی نوجوانان مستعد برخوردار است؛ ازجمله «خودباوری تحصیلی» و «هویت تحصیلی» نیز از عوامل مؤثر در بهداشت روانی دانش‌آموزان مستعد و سازگاری آموزشگاهی آن‌ها قلمداد می‌شوند و چنان‌که برخی از مطالعات نشان داده‌اند،بخشی مهم از حجم گسترده ترک تحصیل نامناسب، می‌تواند به اختلال در هویت فرد مربوط شود:
یک رسالة تحقیقاتی پیرامون مشاورة دانش‌آموزان تیزهوش آمریکایی آفریقایی تبار، به بررسی تقویت پیشرفت، هویت و جنبه‌های بهداشتی (اجتماعی و هیجانی) پرداخت. رسالة مزبور کوششی جهت ایجاد رابطة میان آموزش و پرورش و مشاوره با تأکید بر جنبه‌های تحصیلی، اجتماعی و هیجانی و روان‌شناختی دانش‌آموزان مزبور است.
در این رساله، همچنین تفاوت‌های جنسیتی مرتبط با متغیرهای اجتماعی و تحصیلی، موانع مشاوره برای دانش‌آموزان آمریکایی تبار و پیشنهادهایی برای مشاوران مربوط مورد بحث قرار می‌گیرد.
مهم‌ترین آسیب‌هایی که این نوجوانان تیزهوش و مستعد، تجربه می‌کنند شامل اضطراب و فشار روانی زیاد، خودباوری پایین، روابط همسالی ضعیف، نژادپرستی، توقعات پایین معلم، ترک تحصیل نامناسب، تفاوت‌های موجود در روش یادگیری و هویت نژادی است.»2
علاوه بر آن، میزان آمادگی تحصیلی یک دانش‌آموز و یا یک دانشجو، به اندازة هویت تحصیلی‌اش بستگی دارد:
«تأکید یک مطالعة طولی پیرامون کوشش‌های آموزشی پیش‌دانشگاهی و رابطة آن با هویت تحصیلی آن است که پافشاری بر‌آمادگی تحصیلی بدون توجه مساوی به احساس نیرومند هویت تحصیلی، به معنای نادیده گرفتن یک عامل مهم در آمادگی دانش‌آموز برای مقطع آموزش عالی است.»3
براین اساس، ضعف در هویت، همراه با عدم آمادگی تحصیلی، بی‌تعادلی روانی و ناسازگاری اجتماعی است و از سوی دیگر هر کوششی که موجب تقویت و اصلاح هویت فردی شود، پیشرفت تحصیلی و بهداشت روانی و اجتماعی شخص را افزایش می‌دهد.
روشن است که پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مستعد از طریق تقویت هویت فردی و سپس خودباوری تحصیلی مثبت تحقق می‌یابد.
* نقش غنی‌سازی آموزشی
بی‌تردید ویژگی‌ها و خصوصیات آموزشی یک مدرسه، نقش مهمی را در ایجاد خودباوری تحصیلی دانش‌آموز ایفا می‌کند. در میان عوامل آموزشگاهی مؤثر، نوع برنامه آموزشی، سهم بسزا و برجسته‌ای دارد. یکی از شایسته‌ترین کوشش‌های آموزشی تعیین‌کننده برای خودباوری تحصیلی دانش‌آموز، برنامة «غنی‌سازی» است. منظور از غنی‌سازی، تعمیق محتویات و مواد درسی موجود، براساس بهره‌گیری از امکانات کمک‌آموزشی متنوع و گسترده (کارگاه، آزمایشگاه، کتابخانه، رایانه و...) است.
تأکید مطالعات جدید بر نشان دادن این عامل مهم آموزشی است:
«رابطه میان تجارب غنی‌سازی پیش‌دانشگاهی و بهسازی هویت تحصیلی نوجوانان محروم آمریکایی (آفریقایی تبار و اروپایی نژاد) بررسی شد.
این طرح تحقیقاتی تحت نظارت دانشگاه «تنسی» آغاز شد و دانشجویان شرکت‌کننده، محتویاتی را پیرامون دروس قرائت و زبان خارجی (آلمانی یا فراسوی) گذراندند. علاوه بر دانشجویان داوطلب مزبور، گروه دیگری نیز شرکت جستند که توانایی تکمیل کار را در سطح آموزش عالی داشتند؛ اما از سوابق تحصیلی برخوردار نبودند.
نتایج اولین سال از این مطالعة هفت ساله نشان می‌دهد که این طرح توانست خودپایایی (اعتماد به نفس) دانشجویان را پی‌ریزی کند و تصوری در ذهن آن‌ها تشکیل دهد که آنان دارای هویت تحصیلی ویژه‌ای هستند.»3
با این توصیف یک برنامة «غنی‌سازی» مؤثر، با تأکید بر هویت تحصیلی دانش‌آموز و یا دانشجو، به بهسازی و رشد خودباوری تحصیلی و به‌طور کلی خودباوری وی کمک می‌کند.
روشن است که کوشش غنی‌سازی بدون وجود شرایط محیطی (خانوادگی، آموزشگاهی و اجتماعی) مناسب، قابل اجرا نیست و تأثیر مطلوبی نیز ندارد. این شرایط و عوامل، به نوبة خود در تقویت خودباوری تحصیلی نقش تعیین‌کننده‌ای دارند:
«رهنمودهای یک رسالة تحقیقاتی دربارة تقویت پیشرفت، رشد هویت و بهبود وضعیت اجتماعی و هیجانی دانش‌آموزان آمریکایی افریقایی تبار مستعد و تیزهوش، این چنین است:
1ـ تمرکز بر قابلیت‌ها
2ـ کمک به دانش‌آموز تا روابط اجتماعی و همسالی مثبتی ایجاد کند
3ـ تقویت کفایت اجتماعی و تشویق جنبه‌های بین فرهنگی
4ـ آموزش دانش‌آموز که چگونه با بی‌عدالتی‌های اجتماعی برخورد کند
5ـ اتخاذ تعاریف مفهومی وسیع‌تر و بیشتر دربارة پدیدة ضعف تحصیلی
6ـ دخالت دادن خانواده‌ها، متخصصان و رهبران اجتماعی
7ـ بررسی نظام‌های حمایتی از حیث کمّی و کیفی و منابع در دسترس برای دانش‌آموزان
8ـ یکپارچگی پدیدة چندفرهنگی در داخل جریان یادگیری
9ـ مشاورة دانش‌آموزان از طریق بهره‌گیری از روش‌های یادگیری موردعلاقة آنان»2
«در بررسی دیگری، رابطة میان سطح هویت جوان با انواع خانواده و کیفیت ارتباط با والدین مورد کاوش قرار گرفت. هدف از این کاوش، شناسایی اختلاف‌های موجود در کارکرد خانواده برای جوانان واجد هویت بالا و پایین بود.
در این بررسی، چهارصد و یازده مرد جوان هیجده تا بیست و چهار ساله، شرکت داشتند و متغیرهای مربوط به میزان سطوح هویت متفاوت، مطالعه گرید.
نتایج نشان داد که: جوانانی که هویت بالایی داشتند، از خانواده‌های متعادلی برخاسته بودند؛ شرح صدر و وسعت مشرب بیشتری را تجربه کرده بودند و در ارتباط کلامی با والدین، مشکلات کمتری داشتند.»1
اگر یک کوشش غنی‌سازی آموزشی، اساس و مبنای فعالیت‌های پرورشی باشد، باید چهار مؤلفه بنیادین و عنصر مهم را در کانون توجه قرار دهد:
1ـ مفهوم ضعف تحصیلی
حقیقت و ماهیت ضعف تحصیلی به‌عنوان یک مفهوم ویژه و اصطلاح علمی باید روشن شود. ابهام دربارة این مفهوم، جریان آموزش و اجرای تلاش‌های غنی‌سازی را در مسیر گمراه‌کننده‌ای قرار می‌دهد. از سوی دیگر وضوع و روشنی مفاهیم پیشرفت تحصیلی و «کم‌آموزی» و نیز ویژگی‌های یک دانش‌آموز پیشرفتة تحصیلی راه را برای تحقق کوشش‌های تعمیقی هموار می‌کند.
2ـ مشاوره
وجود یک نظام راهنمایی و مشاورة تحصیلی نیرومند، مکمل برنامة غنی‌سازی است. این‌گونه مشاوره‌ها و خدمات خاص، به انگیزة شخصی دانش‌آموز در روش یادگیری و اسلوب مطالعه توجه می‌کند و برآن اساس به بهسازی و تقویت روش‌های تحصیلی را یاری می‌دهد.
3ـ قابلیت‌یابی
سهم عمده را در این امر خطیر، خانوادة دانش‌آموز ایفا می‌کند و مدرسه با مساعی خود به تکمیل و بهره‌برداری از آن کمک می‌کند. قلمرو خاص و اندازة ویژة توانایی‌ها و قابلیت‌های یک کودک و نوجوان به وسیلة خانواده کشف می‌شود و توجهات آموزشگاهی با تمرکز در این مسیر به جریان می‌افتد و آن را تقویت می‌کند.
بدون شناسایی حدود قابلیت‌های ویژه دانش‌آموز، تلاش‌های غنی‌سازی، اقدامی عبث و بیهوده است. طرف دیگر از حوزة مزبور، شرایط را برای جهت‌دهی اقدام‌های غنی‌سازی تسهیل می‌کند.
4ـ تسهیل روابط اجتماعی
گسترش روابط همسالی و اجتماعی متناسب با اهداف غنی‌سازی از طریق آشنایی با مراجع انسانی علمی و تخصصی، بر پیشرفت و فیروزی غنی‌سازی، می‌افزاید. دانش‌آموزان و دانشجویانی که از گشادگی در روابط اجتماعی و یا وسعت مشرب ذاتی برخوردارند، در این امر کامیاب‌ترند و لذا هویت فردی نیرومندتری نیز دارند.
در توسعة روابط انسانی، آشنای و پیوندیابی با منابع حمایتی و نظام‌های نهادهای پشتیبانی‌کننده، اهمیت بسزایی دارند که ثمرات آن شامل موفقیت برنامه غنی‌سازی آموزشی نیز می‌شود. علاوه بر آن‌که به بهسازی هویت فردی و افزایش خودباوری و خودپایایی می‌انجامد.
نتیجة بحث فوق آن است که یک «برنامة غنی‌سازی آموزشی» با حمایت خانواده و نهادهای اجتماعی مربوط با آن، به ارتقای هویت تحصیلی دانش‌آموزان و دانشجویان می‌انجامد و بدین‌سان باعث تقویت خودباوری تحصیلی و سرانجام رشد خودباوری کلی نوجوانان و جوانان شود.
¡ ¡ ¡
ارجاعات:
1- Bhushan – Ravi, Shirali, K.A. (1992). Family types and Communication with Parents. A Comparison of Youth at Different Identity Levels. Jounral – Of – Youth – and – Adolescence, Vol.21 Vol.6 pp. 687-97.
2- Ford. Donna, y. (1995) Counseling Gifted African American Students. Promoting Achievement, Identity, and Social Emotional Well – Being. Counseling Research.
3- Welch, Olga, M. (1995). Progect Excel. Peveloping Scholar Identity with an Commuity of Respect.
دیدگاه خود را بنویسید