دانلود مقاله
مؤلف در این مقاله یک فهرست 5 بَعدی مربوط به خصایص معلم ویژه را ارایه می‌دهد: رفتاری، شناختی، شخصیتی، نگرشی و انگیزشی، بَعد رفتاری اساسی‌ترین حیطة موفقیت معلمان ویژه را تشکیل می‌دهد و سایر ابعاد به‌ترتیب در اولویت قرار می‌گیرند. به‌طور کلی مهارت‌های مربوط به روش تدریس اساسی‌ترین عامل موفقیت معلمان است و در پی آن به‌ترتیب، توانایی مشاوره و راهنمایی، جذابیت شخصی، شناخت تیزهوش، پشتکار برای موفقیت و نظم و سازماندهی، جمعاً 70% ویژگی‌های یک معلم موفق را شامل می‌شوند.
به‌نظر می‌رسد ویژگی‌های این فهرست 5 بَعدی تحت تأثیر فرهنگ، بازخورد متقابل و برنامه آموزشی باشد.
¡ ¡ ¡
در 25 سال اخیر، بیش از 20 مطالعه و تحقیق گسترده و اختصاصی پیرامون عوامل موفقیت معلمان ویژة تیزهوشان به عمل آمده است. نتایج پژوهش‌های مزبور ویژگی‌هایی را دربارة هیأت علمی مطلوب برای تیزهوشان ارایه می‌دهد که می‌توان آن‌ها را در 5 حیطة اساسی جمع‌بندی نمود. این حیطه‌ها براساس اولویت به این ترتیب مطرح می‌گردند:
الف ـ ویژگی‌های رفتاری
این حیطه اساسی‌ترین و مهم‌ترین مقوله‌های مربوط به معلم موفق ویژه تیزهوشان را دربر می‌گیرد. یعنی بیش از 52% (بالاترین درصد) خصایص یک معلم موفق را شامل می‌شود.
حیطه رفتاری یک معلم مقوله‌هایی نظیر مدیریت و رهبری کلاس، کوشش و پشتکار در جهت کسب موفقیت، مهارت‌های مربوط به روش تدریس مناسب و قابلیت مشاوره و راهنمایی را در خود گردآورده است.
یک معلم به‌طور عینی و عملی عنان اختیار و نظارت کلاس ویژه تیزهوشان را به دست گرفته کلیه توانایی‌ها و نیروهای شخصی خویش را برای اعمال نظم و سازماندهی و اجرای مهارت‌های تدریسی و تعلیمی که از قبل به آن‌ها مجهز شده است در جهت نیل به موفقیت شخصی و عموم دانش‌آموزان تیزهوش به‌کار می‌گیرد. وی حتی نقشی فراتر از یک مدرس و رهبر کلاس را ایفا می‌کند؛ یعنی بسان یک مشاور و راهنمایی دلسوز و فداکار سعی دارد خود و تیزهوش را در یک کالبد قرار دهد.
قبل از هرگونه اقدام به تدریس مستقیم، اولین گام، ایجاد ارتباط است و سپس فضایی مطلوب برای ابراز عقاید کلیه دانش‌آموزان تیزهوش، باتوجه به استعدادهای فردی و اعطای مسئولیت در جهت تقویت و تعالی «تصور از خود»8 فرد تیزهوش فراهم می‌آید.
معلمان موفق ویژه تیزهوش، پس از آماده‌سازی فضای کلاس، آن‌گونه که ذکر شد با اعمال شگردهای مقتضی، خاص و حاکمیت نظم و تربیت و سازماندهی فعالیت‌ها، خصوصیت پیشرفت‌مداری و سخت‌کوشی و فعالیت‌های بعضاً طاقت‌فرسای خویش را بروز می‌دهند. درواقع با تمهیدات فوق، هرگونه اقدام تدریسی با عالی‌ترین تجهیزات نظری و کلاسیک، ناکامی معلم را در پی خواهد داشت.
معلمان موفق، مهارت‌های تدریسی خویش را این‌گونه شکل می‌دهند:
فراهم‌سازی طرح درس و اجرای آن، کاربرد مقتضی گروه‌های دانش‌آموزی پویا، آموزش گروهی و فردی به‌طور مقتضی، روش‌های تعلیمی ابتکاری و فوق‌العاده و متنوع، اصلاح برنامه و محتویات برای تقویت خلاقیت و تفکر خلاق، هدایت و نظارت بر فعالیت‌های تحقیقاتی مستقل فردی، ایجاد پیوند مناسب میان ابعاد عاطفی و شناختی و سرانجام کاربرد مناسب از آزمون‌های معتبر و مقتضی.
براساس نکات فوق می‌توان استنباط نمود که الگوهای رفتاری یک معلم موفق بر محور «تیزهوش ـ مداری»، «روابط ـ مداری» و «شخصیت ـ مداری» شکل می‌گیرد.
ب ـ ویژگی‌های شناختی:
این حیطه با شمول 22% از صفات یک معلم موفق، مقام دوم را اشتغال می‌کند. بیش از هر چیز یک معلم موفق برای تیزهوشان شخصاً دارای هوش فوق‌العاده‌ای است و از فرد تیزهوش در ابعاد گوناگون روان‌شناختی، اطلاعات حتی‌الامکان جامعی در اختیار دارد. نیازها و علایق خاص وی را می‌شناسد، از بازخوردهای ویژة وی آگاه است، قابلیت‌های ذهنی و شناختی فوق‌العاده و نیز الگوهای رفتاری اختصاصی تیزهوش را به‌خوبی درک می‌کند و به‌طور کلی حداقل این باور را دارد که تفاوت یک تیزهوش با فرد عادی، صرفاً یک تفاوت کمی (مثلاً خلاصه شده در یک نمرة هوشبهر) نیست، بله اختلافات کیفی و شخصیتی اساسی در طبقه‌بندی گوناگون تیزهوشی (رهبری، خلاقیت، مهارت‌های یادگیری) مطرح است.
علاوه بر آگاهی‌های فوق، آشنایی به برنامه‌ها و اسلوب‌های جدید در تعلیم و تربیت ویژة تیزهوشان ضرورت اساسی دارد. موفقیت معلمان ارتباط مستقیمی با اطلاعات عمومی آن‌ها (به‌عنوان یک دایرة‌المعارف انسانی) دارد. این نکته را معلمان مجرب، بیش از دیگران آزموده‌اند.
ج ـ ویژگی‌های شخصیتی:
این حیطه 14% فراوانی داشته است و خصایصی نظیر، جذابیت شخصی، نزاکت و ادب، آراستگی ظاهری و خوش مشربی و شوخ‌طبعی و شخصیت پویا و انعطاف‌پذیر را دربر می‌گیرد.
د ـ ویژگی‌های نگرشی:
یک معلم موفق شخصاً فردی است با عقاید پویا، اندیشه و تفکر وسیع و عمیق (بدون غرض‌ورزی خاص)، که اعتقاد و بازخورد مثبتی نسبت به پدیدة تیزهوشی و فرد تیزهوش دارد و حتی بیش از آن، از جهان‌بینی مشترکی با تیزهوش برخوردار است. حداقل این قابلیت را دارد که از نقطه‌نظر یک تیزهوش به جهان و واقعیت بنگرد. علاوه بر این به اصل تفاوت‌های فردی به‌عنوان یک قانون، اعتقاد جازم دارد.
حیطة نگرشی حداقل با این خصایص، تجانس اساسی یک معلم را با فرد تیزهوش شکل می‌دهد. این حیطه گرچه با 8% فراوانی در مقام چهارم قرار دارد، ولی در حقیقت نقش محوری برای سایر حیطه‌ها را ایفا می‌سازد.
هـ ـ ویژگی‌های انگیزشی:
این حیطه، 4% ویژگی‌های یک معلم موفق را شامل می‌شود. تیزهوشان، اهمیت فوق‌العاده‌ای به معلمی می‌دهند که دارای علایق و انگیزه‌های عمیق و گرم معنوی، ارزشی و فرهنگی باشد.
نتیجه کلی:
به‌طور کلی و مختصر می‌توان 6 خصوصیت و عامل بسیار مؤثر در موفقیت هیأت علمی برای تیزهوشان را از 5 حیطة فوق این‌گونه گزینش نمود که 70% ویژگی‌های یک معلم موفق را شامل می‌شوند:
1ـ مهارت‌های مربوط به روش تدریس 28%
2ـ توانایی مشاوره و راهنمایی 11%
3ـ جذابیت شخصی 10%
4ـ شناخت تیزهوش 8%
5ـ پشتکار برای موفقیت 7%
6ـ نظم و سازماندهی 6%
نقش فرهنگ:
امروز نقش فرهنگ در تیزهوشی و نیز حتی علایق و ترجیحات فرد تیزهوش، به‌خوبی مبرهن شده است. مطالعات مربوط به‌ویژه از سال 1985 به بعد تأثیر فرهنگ را در بازخورد (به‌ویژه تحصیلی) تیزهوش، مورد تأکید قرار داده‌اند.
«مادوکس» و همکارانش (1985) در بررسی بازخورد 221 تیزهوش در پایه‌های تحصیلی هفتم تا نهم نسبت به ویژگی‌های مطلوب یک معلم یافتند که تیزهوشان بر معلمان واجد شرایط در ابعاد شخصی ـ اجتماعی بیش از بعد شناختی و تحصیلی اهمیت می‌دهند. درحالی‌که نتیجه یک مطالعه مشابه در «رژیم اشغالگر قدس» با یافته فوق متناقض بود. یعنی در مطالعه اخیر توانایی شناختی و تحصیلی در اولویت قرار داشت.4
تقابل بازخورد:
یک تحقیق مشابه در سال 1368 شمسی در 8 شهر مختلف ایران، برروی 2261 دانش‌آموز تیزهوش، تفاوت بازخوردی را به‌ویژه در مهارت‌های کلی تدریس تحت تأثیر فرهنگ‌های مختلف نشان داد. دانش‌آموزان تیزهوش نقاط مختلف، علایق متفاوتی را نسبت به روش تدریس ترجیحی ابراز می‌داشتند.1
در میان کارکنان اداری و هیأت علمی مراکز تیزهوش، تفاوت‌هایی در بازخورد آن‌ها نسبت به افراد تیزهوش مشهود است.
«دتمر» (1985)، در بررسی بازخوردهای 40 معلم مدارس عادی، 25 معلم ویژه تیزهوشان، 25 مدیر مجتمع و 15 روان‌شناس نسبت به نیازها و مسایل خاص تیزهوشان آشکار ساخت که نقطه‌نظرات مدیران و روان‌شناسان مشترک است و تفاوت‌های آماری معنی‌داری میان نظریات معلمین مدارس عادی و معلمین ویژة تیزهوشان وجود دارد.2
«مایر» (1989)، بر مهم‌ترین نیازهای تیزهوش یعنی «حرمت نفس»9، روابط اجتماعی، احساسات، هیجان و هویت، تأکید می‌ورزد. کژکنشی یک دانش‌آموز تیزهوش می‌تواند به‌صورت آرمان‌های غیرقابل دسترس، اهداف غیرواقع‌بینانه، و «حرمت نفس» کم، تجلّی یابد. لذا بهسازی تربیت و آموزش تیزهوش می‌تواند براساس «کفایت نفس»7، خودکفایی و لیاقت اجتماعی و آمادگی هیجانی در دانش‌آموز تیزهوش، انجام گیرد. یک معلم می‌تواند موقعیتی رقابت‌آمیز برای پاسخ مقتضی تیزهوش به محرک فراهم آورد.5
نقش برنامه:
به‌طور کلی همان‌گونه که «استارکو» و «شاک» (1989)، در تحقیقی برروی 10 روش آموزشی و پرورشی ویژة تیزهوشان نشان دادند موفقیت هر برنامة ویژه، ارتباط مستقیم با قابلیت‌ها و تجارب معلمان آن برنامه دارد.6
منابع:
1ـ ناصرالدین، کاظمی حقیقی (1369). بررسی تجربی بازخورد تحصیلی نوجوانان تیزهوش (رساله کارشناسی ارشد).
ـ2 Dettmer, Pegy, (Kansas State U, coll of Education Manhattan) Attitudes of school role groups toward learning needs of gifted students. Reoper Review, 1985 (Apr), Vol 7(4), 253-257.
ـ3 Feldhusen, John. F. (Purdue University, U.S.A). The teacher of gifted students. Gifted Education international, 1985, Vol 3, 87-93.
ـ4 Maddux, Cleborne D.; Samples – Lechmann, Ina & Cummings, Rhoda E. (Northern Arizona U, Ctr for Excellence in Education, Flagstaff) Preferences of gifted students for selected teacher characteristics. Gifted Child Quarterly, 1985 (Fal), Vol 29(4), 160-163.
ـ5 Meyer, John (U Windsor, ON, Canada) Conceptual problems in recent studies on the psychosocial dimension of giftedness. Special Issue: The education of the gifted child Canada. Canadian Journal opf Education, 1989 (Win), Vol 14(1), 119-124.
ـ6 Starko, Alane J. & schack, Gina D. (Eastern Michigan U. Ypsilanti) Perceived need, teacher efficacy, and teaching strategies for the gifted and talented, Gifted Child Quarterly, 1989 (Sum), Vol 33(3), 118-122.
ـ7 Self – adequacy.
ـ8 Self – concept
ـ9 Self - esteem
دیدگاه خود را بنویسید