تیزهوشی آفرینندگی

بر پایه «نظام سه‌گانهٔ تیزهوشی» سه قلمرو بزرگ تیزهوشی وجود دارد: «آفرینندگی»، «پیشرفتگی» و «سازماندهی».

تیزهوشی آفرینندگی بی تردید گسترده ترین قلمرو را ازحیث مصادیق تیزهوشی به خود اختصاص داده است: همه مخترعان، مکتشفان علمی، نظریه پردازان، طراحان، کارآفرینان و آفرینندگان بزرگ آثار هنری و ادبی در این گستره جای می گیرند.

آفرینندگی این قلمرو به توانایی و احساس‌ نیرومندی‌ شدید برای‌ تجربهٔ‌ كنجكاوانه‌ و فعّال‌ یك‌ اندیشهٔ‌ بزرگ‌ هیجان‌ انگیز برای نوپدیدآوری دراندیشه، پیشنهاد، نظر، استنباط، اکتشاف، و یا کار، دلالت دارد.

«آفرینندگی» شامل شش زیر عامل اساسی است که ممکن است از آنها به منزلهٔ انواع آفرینندگی یاد کرد:

1) کارآفرینی: توانایی‌ ایجاد چیز نو و ارایهٔ‌ كارها با شیوهٔ نوین‌ ازطریق یافتن‌ راه‌ جدید برای‌ انجام‌ آنها 

2) حلّ مسألهٔ اکتشافی: قدرت‌ تولید و اكتشاف‌ برای حلّ‌ مسأله‌ 

3) طرح نو: تازگی‌ در پیشنهاد برای‌ تولید و تركیب‌ اشیاء 

4) پویایی: احساس‌ نیرومندی‌ شدید برای‌ تجربهٔ‌ كنجكاوانه‌ و فعّال‌ یك‌ اندیشهٔ‌ بزرگ‌ هیجان‌ انگیز با هدف کار نو 

5) استنباط: نگاه‌ همه جانبه برای استنباط‌ مفهوم‌ جدید از تركیب‌ مفاهیم‌ آموخته‌ شده‌ 

6) نوپدیدآوری: توانایی‌ آفرینندگی و ‌پدید‌ آوری‌ چیز بدیع‌، اندیشهٔ‌ نو و یا نظر جدید 

«تیزهوشی آفرینندگی» مبتنی بر «هوش تجربی» است.

این نوع هوش به معنای توانایی تجربهٔ دانسته‌ها به منظور روشن شدن مطلب است که با تحريك شدن کنجکاوی فراگیر با هر مسألهٔ مبهم یا پیچیده‌ای آغاز می‌شود. 

«هوش تجربی» در برگیرندهٔ ظرفیت یادگیری حسّی فعّال به ویژه بهره گیری از مشاهده و عمل در محیط است به عبارت دیگر ممکن است بیان داشت هوش تجربی «ظرفیّت یکپارچگی حسّی حرکتی برای شناخت» قلمداد می شود. 

این ظرفیّت مستلزم «تیزحسّی» است. لذا انواع خطاهای ادراکی در تیزهوشان آفریننده نه تنها در مقایسه با همسالان غیر تیزهوش کمتر دچار خطاهای ادراکی می شوند. بلکه خطاهای مزبور در مقایسه با دو تیزهوشی دیگر در نازلترین سطح قرار دارد. به عنوان مثال در «تیزشنوایی» برجستگی نشان می دهند.

یکپارچگی حسّی حرکتی زمینه را برای فعالیتهای که مستلزم هماهنگی حسی حرکتی است در سطح فوق العاده ای مهیّا می سازد. از جمله تیزهوشان مزبور در تکالیف «زمان واکنش» عملکرد بسیار برجسته ای دارند.(دوان و ژو، 2010) پژوهشها نشان می دهند که زمان واکنش با «ظرفیت شناختی»، «تجسّم فضایی»، «دریافت دیداری»، «تیزی دریافت»، «توجّه» و حتی «الگوی پلک زدن» مرتبط است.(بوم، 2017؛ استرک و همکاران، 2018؛ ون نولند و راجرز، 2017؛  منگ و همکاران، 2019؛ وایرت و همکاران، 2018؛ بال و هماران، 218؛ رودریگرز و پاندیرادا، 2019؛ آکارتورک و اوزسلیک، 2017؛ ماتلن، 2020)

چنان که از مفهوم هوش تجربی بر می آید، این ظرفیّت با انگیزه کنجکاوی و پافشاری برای تجربهٔ دانسته ها ملازمت دارد؛ در واقع هیچ آموزه‌‌ای بدون کسب تجربه‌، پذیرفته نمی‌شود. از این رو، هوش تجربی از ملازمات غیر شناختی نیز بهره مند است.

هوش تجربی برجسته زمینه را برای تحقّق انواع ششگانه تیزهوشی آفرینندگی فراهم می آورد. 

واقعیت آن است که در بنیان هر شش جلوه تیزهوشی آفرینندگی می توان از ظرفیت برجسته حسّی حرکتی برای شناخت سراغ گرفت.

چنین است که در هر برنامهٔ پرورش خلّاقیّت بر محور «دریافت حسّی مسایل» تأکید می شود.(رنه و رنه، 1971) «تیزحسّی» و «جست وجوگری حسّی» در این نوع تیزهوشی یافته ای جدید نیست بلکه از چهار دهه گذشته همواره مورد تأکید بوده است.(بچتولد، و ورنر، 1973؛ لانگ و ريبا، 1976؛ گلداسميت، 1984؛ دان و همكاران،1984)

بررسی رابطه میان خلاقیت و هیجان اندیشه با میانجیگری هوش تجربی در دانش آموزان متوسطه دوم نشان داد که خلاقیت با همه مؤلفه های سرسختی شناختی، جنب جوش هیجانی و نیروی روانی همبستگی مثبت و با بیتابی روانی همبستگی منفی دارد. هوش تجربی نیز با همه متغیرهای هیجان اندیشه جز متغیر جنب و جوش رابطه معنادار دارد. افزون بر آن حاصل شد که هوش تجربی در رابطه بین هیجان اندیشه با خلاقیت از نقش میانجی برخوردار است. یعنی رابطه هیجان اندیشه با خلاقیت بستگی به هوش تجربی دارد.(باغبان، 1398)

پژوهش با قصد تدوین الگوی ساختاری خلاقیت بر اساس هوش های سه گانه با میانجیگری تفرد در دختران تیز هوش 15 تا 17 حاکی از آن بود که:

1) خلاقیت با هوش تحلیلی همبستگی دارد؛ اما مستقلّ از تفرّد است 

2) هوش تحصیلی و هوش تجربی ضریب اثر معناداری بر تفرّد دارند.

3) خلاقیت دختران نوجوان هوش تجربی، هوش تحصیلی و تفرد آنها است. 

4)رابطه خلاقیت دختران نوجوان تیزهوش با هوشهای سه گانه مستقل از تفرّد آنهاست

5)تفرد دختران نوجوان تیزهوش با هوش تجربی، هوش تحصیلی آنها و سبک تربیتی پدر رابطه دارد ؛ولی مستقل از هوش تحلیلی آنها و سبک تربیتی مادر است

لذا اندیشه واگرای دختران نوجوان با توانایی‌ فهم‌، دریافت ‌و گیرایی تیز در محوریابی، ریشه‌یابی سادهٔ مفاهیم، تجزیه‌ و تحلیل‌ مطالب،‌ طبقه‌بندی راحت مفاهیم به شیوه‌های نوین، ارایهٔ آسان دسته‌بندیهای جدید از مفاهیم و سرانجام، سازماندهی سادهٔ مباحث دارد. ولی به ظرفیت یکپارچگی حسّی و حرکتی برای شناخت و یا توانایی یاد‌گیری دقیق موادّ درسی (بویژه عملی) و مباحث تحصیلی و فهم آنها برای انجام دقیق کار و افزایش دقّت عمل، بستگی ندارد. 

«استقلال»، «رعایتمندی»، «انضباط» و «مسؤولیّت پذیری»، «ماجراجویی»، «فرماندهی مبتکرانه»، «خشکی عاطفی» و «خشکی در روابط» در رابطه میان اندیشه واگرای دختران نوجوان با هوشهای تحلیلی، تجربی و تحصیلی آنها نقشی ندارد. 

به بیان دیگر، رابطه میان اندیشه واگرای دختران نوجوان با توانایی‌ فهم‌، دریافت ‌و گیرایی تیز در محوریابی، ریشه‌یابی سادهٔ مفاهیم، تجزیه‌ و تحلیل‌ مطالب،‌ طبقه‌بندی راحت مفاهیم به شیوه‌های نوین، ارایهٔ آسان دسته‌بندیهای جدید از مفاهیم و سرانجام، سازماندهی سادهٔ مباحث و یا با ظرفیت یکپارچگی حسّی و حرکتی برای شناخت و یا با توانایی یاد‌گیری دقیق موادّ درسی (بویژه عملی) و مباحث تحصیلی و فهم آنها برای انجام دقیق کار و افزایش دقّت عمل، به ترجيح انجام کارها و فعّاليّتها به تنهایی و مستقلّ، رعایت موازین، مقرّرات، قوانین و آداب محیط، وقت شناسي، کوشش در نگهداری وسایل شخصی و مرتب بودن و مسؤولیّت پذیری اعتمادبخش، كشاكش‌جويي، خشك‌رفتاري، گرايش به فرماندهي، استقلال شخصي، خطرطلبي و بي‌تفاوتي عاطفي و یا آشتي‌جويي، مدارا، ملاحظه‌كاري، رنگ‌پذيري رفتاري، مهرطلبي، تسلّي‌جويي، آرامش‌طلبي و هدايت‌جويي بستگی ندارد.(نازی زاده، 1399)

منابع

باغبان، نرگس(1398) تبیین الگوی خلّاقیّت بر اساس هیجان اندیشه و ویژگیهای شخصیّت با میانجیگری هوش تجربی در دانش آموزان متوسّطه (رسالهٔ دکتری روانشناسی تربیتی) دانشگاه آزاد اسلامی کرمان

جعفرخانی، زهره؛ اندشمند، ویدا؛ باغبان، نرجس(1395) تیزهوشی ونظریه های جدید شناسایی تیزهوشان، سومین کنفرانس بین المللی پژوهشهای نوین در مدیریت، اقتصاد و علوم انسانی

کاظمی حقیقی، ناصرالدّین (1371) كلّياتي از روانشناسي تيزهوش، مجلّهٔ استعدادهای درخشان، سال اوّل، شمارهٔ 1 صفحات 55_86

کاظمی حقیقی، ناصرالدّین (1393) روان شناسی کودکان تیزهوش و روشهای آموزش ویژه، انتشارات تابان خرد، تهران، صفحات 39_41

کاظمی حقیقی، ناصرالدّین (1394 الف) کاربرد مکتب تعاملی تیزهوشی و استعداد در نظام تلفیق: تجربه‌ای از دزفول، فصلنامهٔ استعدادهای درخشان، شمارهٔ 74، تابستان، صفحات 175-186

کاظمی حقیقی، ناصرالدّین (1394 ج) خلّاقیّت، انتشارات تابان خرد، انتشارات تابان خرد، فصول دوم و دهم

کاظمی حقیقی، ناصرالدّین (1394ب) آموزش و پرورش برای استعداد و تیزهوشی، انتشارات تابان خرد، صفحات 10-57

کاظمی حقیقی، ناصرالدّین (1394ه) برنامه‌های پرورش استعداد در نظام تلفیق: 2) راهبرد تعاملی در دبیرستان دکتر عصّاریان دزفول، فصلنامهٔ استعدادهای درخشان، شمارهٔ 76، صفحات 374-385

کاظمي حقيقي، ناصرالدّين؛ فرزاد، ولي الله؛ خوش‌خلق، ايرج؛ يزداني‌پژوه، مريم(1389) بررسي مباني نظري نخبگي(به سفارش شوراي عالي آموزش و پرورش) پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، صفحات164 و 206

كاظمي حقيقي، ناصرالّدين(1394و) مکتب تعاملی استعداد و تیزهوشی: چشم اندازی نو در مبانی؛ نظام سه‌گانهٔ تیزهوشی، مجلّهٔ بین المللی استعداد، سال اوّل شمارهٔ اوّل صفحات 3-9

نازی زاده، ربابه(1399) تدوین الگوی ساختاری خلاقیت بر اساس هوشهای سه گانه با میانجیگری تفرّد در دانش آموزان دختر15 تا 17 سال تیز هوش شهرتهران(رسالهٔ دکتری روانشناسی تربیتی) دانشگاه آزاد اسلامی رودهن

همتی، رقیه(1396) اثربخشی آموزش خودتنظیمی هیجانی بر افزایش مهارتهای اجتماعی، کاهش مشکلات رفتاری و کاهش کمالگرایی دانش آموزان تیزهوش(پایان نامه کارشناسی ارشد)دانشگاه محقق اردبیلی، 11-16

Baghban, Narges, Manzari Tvakooli, Alireza; Tajrobehkar, Mahshid (2020) Investigating the Relationship between Emotion if Thought and Personality Traits and Creativity with the Mediating Role of Experential Intelligence among High School Students, Archives of Pharmacy Practice,V 11,  94-104

Kazemi Haghighi, Nasseroddin (2015) The hexahedral paradigm of creativity . International Journal of Talent (I.J.T),vol 1,No 1,10-31.