بی تردید ویژگیها و خصوصیات آموزشی یک مدرسه، نقش مهمّی را در ایجاد خودباوری تحصیلی دانش آموز ایفا میکند. در میان عوامل آموزشگاهی مؤثّر، نوع برنامه آموزشی، سهم بسزا و برجستهای دارد. یکی از شایسته ترین کوششهای آموزشی تعیین کننده برای خودباوری تحصیلی دانش آموز، برنامهٔ «غنی سازی» است. منظور از غنی سازی، تعمیق محتویات و مواد درسی موجود، براساس بهرهگیری از امکانات کمک آموزشی متنوّع و گسترده (کارگاه، آزمایشگاه، کتابخانه، رایانه و... ) است.
تأکید مطالعات جدید بر نشان دادن این عوامل مهمّ آموزشی است:
رابطهٔ میان تجارب غنیسازی پیش دانشگاهی و بهسازی هویّت تحصیلی نوجوانان محروم آمریکایی( آفریقایی تبار و اروپایی نژاد) بررسی شد.
این طرح تحقیقاتی تحت نظارت دانشگاه «تنسی» آغاز شد و دانشجویان شرکت کننده، محتویاتی را پیرامون دروس قرائت و زبان خارجی (آلمانی یا فرانسوی) گذراندند. علاوه بر دانشجویان داوطلب مزبور، گروه دیگری نیز شرکت جستند که توانایی تکمیل کار را در سطح آموزش عالی داشتند؛ امّا از سوابق تحصیلی برخوردار نبودند.
نتایج اولین سال از این مطالعه هفت ساله نشان می دهد که این طرح توانست خودپایایی (اعتماد به نفس) دانشجویان را پی ریزی کند و تصوّری در ذهن آنها تشکیل دهد که آنان دارای هویّت تحصیلی ویژهای هستند. (ولش و همکاران، 1996)
با این توصیف یک برنامهٔ «غنیسازی» مؤثّر، با تأکید بر هویّت تحصیلی دانشآموز و یا دانشجو، به بهسازی و رشد خودباوری تحصیلی و به طور کلّی خودباوری وی کمک می کند. روشن است که کوشش غنیسازی بدون وجود شرایط محیطی (خانوادگی، آموزشگاهی و اجتماعی) مناسب، قابل اجرا نیست و تأثیر مطلوبی نیز ندارد. این شرایط و عوامل، به نوبهٔ خود در تقویّت خودباوری تحصیلی نقش تعیین کنندهای دارند:
«رهنمودهای یک رسالهٔ تحقیقاتی درباره تقویّت پیشرفت، رشد هویّت و بهبود وضعیّت اجتماعی و هیجانی دانشآموزان آمریکایی افریقایی تبار مستعدّ و تیزهوش، این چنین است:
1-تمرکز بر قابلیّتها
2- کمک به دانشآموز تا روابط اجتماعی و همسالی مثبتی ایجاد کند
3-تقویّت کفایت اجتماعی و تشویق جنبههای بین فرهنگی
4-آموزش دانشآموز که چگونه با بی عدالتیهای اجتماعی برخورد کند
5-اتّخاذ تعاریف مفهومی وسیعتر و بیشتر دربارهٔ پدیدهٔ ضعف تحصیلی
6-دخالت دادن خانوادهها، متخصّصان و رهبران اجتماعی
7-بررسی نظامهای حمایتی از حیث کمّی و کیفی و منابع در دسترس برای دانشآموزان
8-یکپارچگی پدیدهٔ چند فرهنگی در داخل جریان یادگیری
9-مشاورهٔ دانشآموزان از طریق بهره گیری از روشهای یادگیری مورد علاقه آنان».(فورد، 1995)
«در بررسی دیگری، رابطه میان سطح هویّت جوان با انواع خانواده و کیفیت ارتباط با والدین مورد کاوش قرار گرفت. هدف از این کاوش، شناسایی اختلافهای موجود در کارکرد خانواده برای جوانان واجد هویّت بالا و پایین بود.
در این بررسی، چهارصد و یازده مرد جوان هیجده تا بیست و چهار ساله، شرکت داشتند و متغیرهای مربوط به میزان سطوح هویّت متفاوت، مطالعه گردید.
نتایج نشان داد جوانانی که هویّت بالایی داشتند، از خانوادههای متعادلی برخاسته بودند؛ شرح صدر و وسعت مشرب بیشتری را تجربه کرده بودند و در ارتباط کلامی با والدین، مشکلات کمتری داشتند». (بوشان و شیرالی، 1992)
اگر یک کوشش غنی سازی آموزشی، اساس و مبنای فعّالیّتهای پرورشی باشد، باید چهار مؤلّفهٔ بنیادین و عنصر مهمّ را در کانون توجّه قرار دهد:
1-مفهوم ضعف تحصیلی
حقیقت و ماهیّت ضعف تحصیلی به عنوان یک مفهوم ویژه و اصطلاح علمی باید روشن شود. ابهام درباره این مفهوم، جریان آموزش و اجرای تلاشهای غنی سازی را در مسیر گمراه کنندهای قرار می دهد. از سوی دیگر، وضوح و روشنی مفاهیم پیشرفت تحصیلی و کمآموزی و نیز ویژگیهای یک دانشآموز پیشرفته تحصیلی راه را برای تحقّق کوششهای تعمیقی، هموار می کند.
2-مشاوره
وجود یک نظام راهنمایی و مشاورهٔ تحصیلی نیرومند، مکمّل برنامه غنیسازی است. این گونه مشاورهها و خدمات خاصّ، به انگیزهٔ شخصی دانشآموز در روش یادگیری و اسلوب مطالعه توجّه می کند و بر این اساس به بهسازی و تقویّت روشهای تحصیلی را یاری می دهد.
3-قابلیّت یابی
سهم عمده را در این امر خطیر، خانوادۀ دانشآموز ایفا می کند و مدرسه با مساعی خود به تکمیل و بهرهبرداری از آن کمک می کند. قلمرو خاصّ و اندازهٔ ویژهٔ تواناییها و قابلیّتهای یک کودک و نوجوان به وسیلهٔ خانواده کشف می شود و توجّهات آموزشگاهی با تمرکز در این مسیر به جریان می افتد و آن را تقویّت می کند.
بدون شناسایی حدود قابلیّتهای ویژهٔ دانشآموز، تلاشهای غنیسازی، اقدامی عبث و بیهوده است. طرف دیگر آگاهی از حوزهٔ مزبور، شرایط را برای جهتدهی اقدامهای غنیسازی تسهیل می کند.
4-تسهیل روابط اجتماعی
گسترش روابط همسالی و اجتماعی متناسب با اهداف غنیسازی از طریق آشنایی با مراجع انسانی علمی و تخصّصی، بر پیشرفت و فیروزی غنیسازی، می افزاید. دانشآموزان و دانشجویانی که از گشادگی در روابط اجتماعی و یا وسعت مشرب ذاتی برخوردارند، در این امر کامیابترند و لذا هویّت فردی نیرومندتری نیز دارند.
در توسعهٔ روابط انسانی، آشنایی و پیوندیابی با منابع حمایتی و نظامهای نهادهای پشتیبانی کننده، اهمیّت بسزایی دارند که ثمرات آن شامل موفّقیّت برنامهٔ غنیسازی آموزشی نیز می شود. علاوه بر آن که به بهسازی هویّت فردی و افزایش خودباوری و خودپایایی می انجامد.
نتیجهٔ بحث فوق آن است که یک «برنامه غنیسازی آموزشی» با حمایت خانواده و نهادهای اجتماعی مرتبط با آن، به ارتقای تحصیلی دانشآموزان و دانشجویان می انجامد و بدین سان باعث تقویّت خودباوری تحصیلی و سرانجام رشد خودباوری کلّی نوجوانان و جوانان شود.
دیدگاه خود را بنویسید