این مقاله ، نتایج پژوهش « ویژگیهای شخصیّتی دانش آموزان تیزهوش مراکز آموزشی استعدادهای درخشان و دبیرستانهای خاصّ شهر تهران» که به وسیلۀ محمّد امین جلیلوند و تحت نظارت آقای دکتر جواد اژه ای ، انجام یافته است را از لحاظ تفاوتهای جنسی مورد بررسی و بحث قرار می دهد. این پژوهش، بر روی 1042 دانش آموز نوجوان مستعدّ 15 تا 18 ساله (باهوش بهر بالای 115) در پایه های اوّل تا چهارم دبیرستان صورت پذیرفته است. پرسشنامه شانزده عاملی شخصیّت «کتل» و «جدول ارجحیّت شخصی ادواردز» برای سنجش شخصیّت ، و آزمون هوشی « و.ام.تی.ای» با هنجار یابی دکتر جواد اژه ای برای تعیین سطح هوشی نوجوانان به کار رفته است. نتایج بررسی آشکار می کند که به طور کلّی ویژگیهای شخصیّتی نوجوانان مستعدّ در دو جنس ، تفاوتهایی دارد: دختران مستعدّ معاشرت طلب تر و بنیادگراتر هستند و پسران مستعدّ از آرامش روانی و حسنّ ظنّ بیشتری برخوردارند. گرچه به طور کلّی خصائص شخصیّتی دختران و پسران هوشمند (5/128 < هوشبهر <115) تفاوتی ندارد ، امّا تحت تأثیر محیط آموزشی ویژه (محیط تفکیکی سازمانی) برخی تفاوتهای جنسی در شخصیّت نوجوانان هوشمند دیده می شود. پسران و دختران نوجوان تیزهوش (هوشبهر بالاتر از 135) از لحاظ خصوصیات شخصیّتی، تفاوتهایی نشان می دهند: سلطه طلبی، گسیخته خوبی و تنوّع طلبی دختران تیزهوش بیشتر است و در عوض، پسران تیزهوش در تبعیّت جویی، ثبات گرایی و سازش پذیری، برتری نشان می دهند. این بررسی، تأثیر متقابل جنسیّت و محیط آموزشی را در تکوین شخصیّت نوجوان مستعدّ تائید می کند.
در طول تاریخ، مطالعات و تحقیقات در حوزه روانشناسی استعدادهای درخشان، نخبگان و تیزهوشان بر محور و کانون تواناییهای ذهنی، متمرکز شده است. رفته رفته در دهه های اخیر این پرسش طرح گردید: آیا خصوصیات تیزهوشان در همین کانون محدود می شود یا تفاوتهای غیر هوشی نیز وجود دارد؟
در پاسخ به این پرسش تاریخی، ویژگیهای غیر ذهنی و غیر هوشی تیزهوشان مورد توجّه و علاقه پژوهشگران و صاحبنظران قرار گرفت؛ تا جایی که هم اکنون می توان قاطعانه از قلمروهای شخصیّتی ویژه تیزهوشان و استعدادهای درخشان سخن گفت که در کنار برجستگیهای شناختی خاصّ آنان قرار می گیرد؛ یعنی تفاوت تیزهوشان با سایرین، صرفاً یک اختلاف کمّی در بعد هوشی و ذهنی نیست؛ بلکه در جنبه های شخصیّتی، نگرشی، گرایشی، حرکتی، اجتماعی و حتّی جسمانی نیز قابل تعمیم است.
پژوهشی که با موضوع «ویژگیهای شخصیّتی دانش آموزان تیزهوش مراکز آموزشی استعدادهای درخشان در دبیرستانهای خاصّ تهران» انجام یافته یکی از معدود مطّالعات شخصیّتی در این حوزه است که در این مقاله ، به بررسی و بحث تفصیلی نتایج آن از حیث تفاوتهای جنسی می پردازیم.
نتایج این پژوهش را در جهت پاسخ به سؤالات زیر ، مورد شرح و تفسیر قرار می دهیم :
1-آیا ویژگیهای شخصیّتی پسران و دختران مستعدّ( استعدادهای درخشان) با یکدیگر متفاوت است؟ 2- آیا خصوصّیات شخصیّتی پسران و دختران هوشمند با یکدیگر تفاوت دارد؟3- آیا ویژگیهای شخصیّتی پسران و دختران تیزهوش با یکدیگر متفاوت است؟
منظور ما از استعدادهای درخشان ، کسانی هستند که هوشبهر آنها حدّاقل 115-116 باشد و هوشمند ، کسی است که دارای هوشبهر 115 تا 5/128 است و تیزهوش ، از سطح هوشی حدّاقل 135 برخوردار است.
ابتدا به توصیف نتایج و یافته های خالص این پژوهش از حیث تفاوتهای جنسی استعدادهای درخشان می پردازیم و سپس یافته های مزبور را شرح و تفصیل می دهیم.
نتایج
در حوزه استعدادهای درخشان (نوجوانان با هوشبهر بالاتر از 115) به طور کلّی این تفاوتهای جنسی به دست آمده است:
1. دختران مستعدّ بیش از پسران مستعدّ دچار بی اعتمادی اضطراب آمیز هستند.(7/10 در برابر 1/9 برای نوجوانان مستعدّ غیر سازمان ) ، (5/10 در برابر 1/9 برای نوجوانان مستعدّ سازمان).
2. دختران مستعدّ بنیانگران ترند.( 88/11 در برابر 8/10 برای دانش آموزان مدارس خاصّ) ، (8/11 در برابر 8/10 برای دانش آموزان مراکز سمپاد)
3. دختران مستعدّ علاقۀ بیشتری به معاشرت دارند.(1/13 در برابر 4/11) ، (7/12 در برابر 5/10).
نکته مهمّ آن که به طور کلّی در سطح هوش نوجوانان هوشمند(با هوشبهر میان 115 تا 5/128) تفاوت جنسی در ویژگیهای شخصیّتی یافت نشده است.
ویژگیهای شخصیّتی دختران و پسران تیزهوش (با هوشبهر بالاتر از 135) این اختلافات را نشان می دهد:
- دختران تیزهوش در سلطه طلبی و استیلاء، برتری نشان می دهند (91/15 در برابر 80/11 مدارس خاصّ) ، (57/13 در برابر 84/12 مراکز سمپاد) تفاوت بسیار محسوس در بین دختران و پسران مدارس خاصّ است؛ در صورتی که این تفاوت با یک کاهش و افزایش نسبت به مدارس خاصّ در مدارس سمپاد متعادلتر است.
- دختران تیزهوش ، گسیخته خوتر هستند. (18/14 در برابر 59/10 مدارس خاصّ) ، (39/12 در برابر 3/11). تفاوت مشاهده شده در مدارس خاصّ بسیار مشهود است در حالی که این امر در بین دانش آموزان سمپاد متعادلتر می باشد.
- دختران تیزهوش بیش از پسران تیزهوش ، تنوّع طلبی نشان می دهند.(54/19 در برابر 14/16 در مدارس خاصّ) ، (52/18 در برابر 57/15).
پسران و دختران مستعدّ دانش آموز در مراکز آموزشی (سمپاد) نیز علاوه بر تفاوتهای اساسی یافت شده ، اختلافات جنسی دیگری نیز نشان می دهند؛ یعنی علاوه بر بی اعتمادی اضطراب آمیز ، بنیادگرایی و معاشرت طلبی که در دختران مستعدّ در سطح کلّی وجود دارد ، در میان دختران مستعدّ دانش آموز سازمانی این تفاوتها نیز وجود دارد:
- دختران مستعدّ ، برونگردتر هستند. (75/13 در برابر 48/12)
- حسّاسیّت هیجانی آنها بیشتر است. (76/9 در برابر 19/8)
- خودنمایی دختران مستعدّ بیشتر است.(7/13 در برابر 13/12)
- آنها خود مختارتر از پسران مستعدّ سازمانی هستند .(72/14 در برابر 68/12)
- در رفتار دیگران ، دقّت بیشتری می ورزند .(16 در برابر 9/13)
- آنها تنوّع طلب ترند.(9/19 در برابر 6/15)
پسران و دختران هوشمند شاغل به تحصیل در مراکز آموزشی سازمان ( سمپاد) نیز از لحاظ شخصیّتی تفاوتهایی را نشان می دهند. دختران هوشمند در این خصائص ، دارای برتری هستند: برونگردی (5/13برابر5/11) ، حسّاسیّت هیجانی (12/10 در برابر 49/8 ) ، بنیادگرایی(1/12 در برابر5/10) ، معاشرت طلبی (92/12 در برابر 44/10) ، دقّت در رفتار دیگران (2/16 در برابر 4/13) و تنوّع طلبی (3/19 در برابر 7/15).
در سطح تیزهوشی ، این تفاوتهای جنسی در دانش آموزان سمپاد دیده می شود. سلطه طلبی( 57/13در برابر 84/12) ، گسیخته خوبی(39/12 در برابر 13/11) تنوّع طلبی (52/18 در برابر 57/15) که در سطحی کلّی در دختران تیزهوش برجستگی دارد. امّا تفاوت جنسی خاصّی که در محیط سازمانی دیده می شود، خودمختاری بیشتر دختران تیزهوش است.(6/15 در برابر 71/12).
برای دختران و پسران مستعدّ مدارس خاصّ ، ویژگیها و تفاوتهایی جز آنچه در سطح وسیع و کلّی به دست آمده ، وجود ندارد. در سطح هوشمندی ، هیچ گونه تفاوت جنسی در ویژگیهای شخصیّت دختران و پسران مدارس خاصّ ، مشهود نیست. امّا با افزایش هوش یعنی در حوزۀ تیزهوشی برای این مدارس ، جز تفاوتهای اساسی ، دو صفت «تمکین» و «خواری شماری»، نقاط تفاوت دو جنس را تشکیل می دهند. دختران تیزهوش مراکز خاصّ «خواری شماری» کمتری بروز می دهند(36/9 در برابر 17/12) و پسران تیزهوش این مدارس بیش از دختران «تمکین» می ورزند.(03/14 در برابر 55/10).
شرح و تفسیر
به نظر می رسد برخی از خصوصیّات و صفات شخصیّتی در گسترۀ استعداد (باهوشبهر حدّاقل 115) آنچنان تجانس دارند که تحت تأثیر جنسیّت ، سطح هوشی و محیط آموزشی قرار نمی گیرند. اساساً همه دانش آموزان مستعدّ مورد مطالعه در میزان « خوش خلقی»، « خدمت به دیگران» ، «پایداری هیجانی»، «واقع نگری»،«خستگی عصبی»، «جامعه طلبی»، « تهوّر و جسارت»، «گرایش به جنس مخالف»، «تمّدن یافتگی»، «سختگیری در کار»، «پایداری عصبی»، «میل به رهبری»، «اختیار در تصمیمگیری»، «نفوذ اجتماعی»، «کمک به مستمندان» و «مهرورزی نسبت به دیگران » تفاوتی را نشان نمی دهد.
امّا تفاوتهای شخصیّتی در نواحی دیگری به چشم می خورد:
پسران مستعدّ در مقایسه با دختران مستعدّ، « اعتماد »، « آرامش» و آسودگی خاطر بیشتری دارند؛ حسّاسیّت هیجانی آنها کمتر است ؛ از «سوءظّن» رها هستند؛ خود را با ارزشتر می شمرند، به حفظ وضعیّت موجود ، علاقه بیشتری ابراز می دارند ؛ به تجربه زندگی ، تمایل افزونتری نشان می دهند و گرایش چندانی به همکاری و کمک کردن به دوستان و معاشرت ندارند.
دختران مستعدّ در مقایسه با پسران مستعدّ، در اضطراب بیشتری به سر می برند ؛ بی اعتمادتر هستند؛ احساس آزردگی بیشتری می کنند. از بدگمانی، دلمشغولی ، افسردگی و خلق غمگین رنج می برند؛ حسّاسیّت هیجانی ، ایشان را فرا گرفته و معمولاً در شرایطی به سر می برند که خود را بی ارزش می پندارند؛ نشانه های ضعف روانی در آنها بارزتر است و معاشرت طلبی و همکاری و تعاون نسبت به دوستان، در آنها برجسته تر است.
در محیط آموزشی سمپاد ، پسران مستعدّ دارای رشد هیجانی، استقلال فکری، استقرار یافتگی روانی، احساس مسؤولیّت و خودکفایی برتری هستند ؛ خشونت آنها بیشتر است و نسبت به جنبه های هنری، گرایش کمتری نشان می دهند ؛ نسبت به مشاهدۀ رفتار دیگران و درک احساس آنها، تمایل کمتری دارند ؛ روحیه خودداری و سکوت آنها بیشتر است ؛ کندتر عمل می کنند و در تصمیمگیری و استقلال، ضعف بیشتری دارند.
دختران دانش آموز مستعدّ در سازمان در مقایسه با پسران همانند خود، پرحرفتر ، با جنب و جوش کم، دارای آرامش خاطر بیشتر و صداقت و چابکی افزونتر هستند. آنها تشویق کمتری را نشان می دهند و شوخ طبع ترند، گرایش کمتری به فعّالیّتهای مستلزم وقت و اهتمام ابراز می دارند. با افزایش سنّ معمولاً این ویژگیهای شخصیّتی، کمتر می شود. زمان واکنش در آنها، سریعتر است و این وضعیّت روانی، آنها را برای مشکلات هیجانی آسیب پذیرتر می سازند. آنها معمولاً پر توقع تر هستند و شکیبایی کمی در امور نشان می دهند. حسّاسیّت و تمایلات زیبایی شناسی و هنری آنها بیشتر است، مهربانی و ملایمت برجسته تری دارند، تمایل بیشتری به مجذوب کنندگی و رهایی از مسؤولیّت پذیری بروز می دهند و به جلب توجّه از طریق گفته های لطیّف و هوشمندانه و طرح سؤالات با پاسخهای دشوار می پردازند. استقلال و تصمیمگیری آزادانه در آنها بیشتر است، به مشاهده رفتار و شناخت و درک احساسات آنان، اهمیّت بیشتری می دهند و به انجام شغلهای نوین و متفاوت می پردازند و به تجدّد در آداب و رسوم و نظام ارزشی، گرایش بیشتری دارند.
در ویژگیهای شخصیّتی پسران و دختران مستعدّ غیر تفکیکی (شاغل به تحصیل در مدارس خاصّ)، تفاوت خاصّی از لحاظ جنسی دیده نمی شود؛ یعنی همان تفاوتهای جنسی اساسی وجود دارد.
شخصیّت پسران و دختران هوشمند
به طور کلّی از لحاظ شخصیّتی ، تفاوت جنسی خاصّی در سطح هوشمندی (115 تا 5/128 ) دیده نمی شود ؛ یعنی در جنبه های مورد ارزشیابی ، شباهت شخصیّتی کلّی احراز گردید. این شباهت کلّی شخصیّتی در نظام غیر تفکیکی ( مدارس آموزش و پرورش) نیز حاکمیّت دارد و تفاوتی مهمّ از لحاظ جنسی در شخصیّت هوشمندان غیر تفکیکی حاصل نشد. امّا در مراکز تفکیکی ( سمپاد) تفاوت جنسی قابل ملاحظه ای وجود دارد. همۀ آنچه دربارۀ دختران و پسران مستعدّ دانش آموز درسمپاد ، گفته شد ، جز خودنمایی ، معاشرت طلبی و تنوّع طلبی ، دربارۀ دانش آموزان هوشمند نیز مصداق دارد ؛ با یک تفاوت خاص جنسی که دختران هوشمند ، بنیادگراتر از پسران هوشمند دانش آموز در سازمان هستند و در عوض ، پسران به حفظ وضعیّت موجود ، علاقۀ بیشتری بروز می دهند.
شخصیّت پسران و دختران تیزهوش
در پاسخ به سؤال سوم می توان قاطعانه بیان کرد که تفاوت جنسی قابل ملاحظه ای در ویژگیهای شخصیّتی پسران و دختران تیزهوش، وجود دارد.
الف- شخصیّت پسران تیزهوش
پسران تیزهوش در مقایسه با دختران تیزهوش، مطیعتر، وابسته تر، مهربانتر و ملایمتر هستند. رفتارهای آنها طبیعی تر است؛ تبعیّت جویی بیشتری دارند؛ به اموری که مربوط به شخص آنهاست، اکتفا می نمایند و سعی کمی دارند که به مجذوبیّت بپردازند. چه بسا آنها بیش از دختران، دچار برخی تزلزلها می شوند؛ وقار شخصیّتی ، حسن ظّن و اعتماد به دیگران، زودجوشی و شادی روانی و علاقه به دیگران در آنها بیشتر است و سازش پذیر کم هستند؛ به حفظ وضعیّت موجود و نگهداری نظام ارزشی سنّتی علاقۀ برجسته تری نشان می دهند و طبقه بندی حرفه های موجود اجتماعی، آنها را بیشتر از دختران، ارضا می کند.
در محیط سمپاد، جز تفاوتهای جنسی اساسی، تحت تأثیر متقابل با محیط آموزشی ویژه، وابستگی به دیگران از حیث تصمیمگیری و سایر امور زندگی بیش از دختران است.
پسران تیزهوش مدارس خاصّ بیش از دختران همتای خود، نظرات دیگران را می پذیرند و پیروی می کنند و با آداب و سنن، همنوایی بیشتری نشان می دهند و در برخورد با مشکلات زندگی ، ضعف بیشتری ابراز می دارند و احساس بی کفایتی افزونتری دارند.
ب- شخصیّت دختران تیزهوش
به طور کلّی دختران تیزهوش از لحاظ شخصیّتی ، برخی خصائص برجسته را بروز می دهند: آنها روحیه اطمینان به نفس و استقلال برتری دارند؛ پابرجاترند ؛ تمایل زیادتری دارند که دیگران را مجذوب خود سازند؛ سختی و خشونت آنها بیشتر است؛ از موقعیّتهای مقتضی تبعیّت می گریزند؛ تصنّع و تظاهر در رفتار آنان بیشتر است؛ حسادت، کمرویی، خجالت، بدگمانی، بدخلقی و بی اعتنایی و خشونت نسبت به دیگران در آنها بیش از پسران است و کمتر از پسران ، انعطاف و سازش نشان می دهند. شرایط یاد شده ، آنها را برای ابتلاء به بیماری «پارانویا» آسیب پذیر تر می کند.
آنها خود را واجد رفتار صحیح می دانند و علائق فراوانی نسبت به زندگی درونی خود نشان می دهند، سرعت و واکنش در آنها کم است و به تجّدد طلبی در عرصه ارزشها، آداب و سنن و طبقه بندی شغلها و حرفه ها علاقه مندتر هستند.
در محیط سازمانی، دختران بیش از پسران به تصمیمگیری آزادانه و استقلال در امور زندگی می پردازند.
دختران تیزهوش مدارس خاصّ، مقاومت بیشتری در قبال نقطه نظرات دیگران می کنند و کمتر از پسران نسبت به پیروی از افکار دیگران، علاقه نشان می دهند و همنوایی آنان با آداب و سنن موجود، کم است. ضمن آنکه از توانایی بیشتری در برخورد با مشکلات زندگی برخوردار هستند و احساس کفایت بیشتری می نمایند.
دیدگاه خود را بنویسید