بر اساس آنچه بیان شد گسترش مفهوم هیجان اندیشه به طرح ماهیّت تعاملی شخصیت می انجامد. این شخصیّت در ابتدا دو قلمرو بزرگ بنیادین را دربر می گیرد:
الف) شخصیّت تحلیلی
شخصیّت تحلیلی مشتمل بر چهار مؤلّفهٔ اساسی است:
1) تعهّد فردی
این خصیصه مرکّب از «استقلال جویی»، «رعایتمندی»، «انضباط» و «مسؤولیّت پذیری» است.
«تعهّد فردی» به مفهوم گسترده به معنای ترجيح انجام کارها و فعّاليّتها به تنهایی و مستقلّ، رعایت موازین، مقرّرات، قوانین و آداب محیط، وقت شناسي، کوشش در نگهداری وسایل شخصی و مرتب بودن و همچنین از عهده برآمدن فرد در انجام وظایف و مسؤولیّتهاست به گونه ای که مورد اعتماد دیگران قرار میگیرد.
2) پویایی تحلیلی
«ظرفیّت تحلیلی» توأم با «ظرفیّت استنتاج تجربی»، «جنب و جوش هیجانی»، «نیروی روانی»، «سازش یافتگی محیطی» و «رقابت طلبی»، گستره بزرگی راتشکیل می دهد که از آن به عنوان «پویایی تحلیلی» یاد می کنیم.
پیش از این، مفاهیم «جنب و جوش هیجانی» و «نیروی روانی» به منزله دو مؤلّفه مهم «نظریه هیجان اندیشه» و نیز «ظرفیّت تحلیلی» بیان شد.
«ظرفیّت استنتاج تجربی» به توانایی بررسی تجربی فرایند نیل به پیامد مورد نظر اشاره دارد. «سازش یافتگی محیطی» به معنای برقراری آسان رابطه و پیوند با ديگران، انطباق راحت و سازگاری ساده با هر وضعیّت و موقعیّت است. و «رقابت طلبی» به معنای رقابت با ديگران و حسّاسیت براي كسب نمرات بالا و مقایسه خود با دیگران برای اوّل شدن است.
بنابراین «پویایی تحلیلی» به معنای وسیع یعنی: «احساس نیرومندی شدید در حلّ مسألهٔ مورد علاقه با پرکاری همیشگی بدون درماندگی و بدون احساس گذشت زمان همراه با لذّت از اندیشههای هیجان انگیز و ماجراجویی است که فرد را با بهره گیری از توانایی فهم، دریافت و گیرایی تیز در محوریابی، ریشهیابی سادهٔ مفاهیم، تجزیه و تحلیل مطالب، طبقهبندی راحت مفاهیم به شیوههای نوین، ارایهٔ آسان دستهبندیهای جدید از مفاهیم سازماندهی سادهٔ مباحث و سرانجام بررسی تجربی فرایند نیل به پیامد مورد نظر در حیطه ای معیّن به سوی تحقق کار بزرگِ نو سوق می دهد. این خصایص همراه با سهولت در پیوندجویی اجتماعی و پذیرش موقعیّتهای رقابت آمیز است.»
3) کاوشگری
«کنجکاوی» به عنوان «پیگیری کنجکاویهای حتّی دردسرآمیز و خطرناک» یک خصیصهٔ کانونی در سرسختی شناختی از سوی دیگر با خصایصی چون «نوگرایی» و «پراکنش» مؤلّفه مهمّی را موسوم به «کاوشگری» تشکیل می دهد.
«نوگرایی» به معنای لذّت از کشف یک چیز تازه و یا انجام کار جدید و یادگیری برای کشف یک چیز نو است.
«پراکنش» به پراکندکاری، گستردگی فعّالیتها و تنوّع کارها اشاره دارد.
لذا «کاوشگری یادگیری برای کشف یک چیز نو، لذّت از کشف یک چیز تازه و یا انجام کار جدید با پیگیری فعّالیتهای کنجکاوانهٔ پراکنده و متنوّع حتّی دردسرآمیز و خطرناک است».
4) هیجان تعلیل
این هیجان با محوریّت خصیصه ای شخصیّتی موسوم به «سرسختی شناختی» درکنار ویژگیهای شناختی و عاطفی دیگری نظیر «بیتابی روانی»، «ظرفیّت ریشه یابی تجربی» و «پیش بینی» جای می گیرد.
از این رو، «هیجان تعلیل» به مثابه یک مؤلّفه ضروری و بنیادین برای تصمیمگیری در واقع نوعی «هیجان اندیشه» است.
خصایص «سرسختی شناختی» و «بیتابی روانی» دو مؤلّفه مهمّ این نظریه پیش ازین بیان شد.
«ظرفیّت ریشه یابی تجربی» به معنای پردازش مسائل سخت و مبهم برای درک تجربی و مستقیم عناصر بنیادین یک مفهوم و کشف رشتهٔ علّیّتی مربوط بدان است.
این ظرفیّت در کنار دقّت پیش بینی در بارهٔ رویدادها برای تصمیمگیری دقیق دو خصیصهٔ مهم این نوع هیجان را تشکیل می دهند.
پس «هیجان تعلیل» به مفهوم وسیع به معنای «پردازش و برانگیختگی كنجكاوي فرد با هر مسألهٔ سخت و مبهمي در قلمرو فعّالیّتهای مورد علاقه همراه با ناآرامی و مشغوليّت فراگیر و سرسختانه که وی را به سوی درک تجربی و مستقیم عناصر بنیادین یک مفهوم و کشف حقیقت رشته علّیّتی در راستای دقّت پیش بینی در بارهٔ رویدادها برای تصمیمگیری دقیق سوق می دهد. این حالات همچنین همراه با بیقراری، دلمشغولی، شکّ و تردید، احساس دلشورگی، دلنگرانی، بيمناكی، فرسودگی، تنهایی، ناامیدی در هنگام گردش اندیشه و رویارویی با مسأله بدن لرزی و تشنگی و گرسنگی است.»
ب) خردورزی
«خردورزی» اصطلاحاً مرکّب از مؤلّفهٔ بنیادین است:
1) چیرگی روانی
خصیصهٔ مزبور شامل دو عامل «تعادل در امور» و «مهار هیجان» می شود. بنابراین رفتار متعادل و مدیریّت هیجان برای تشخیص خوبی از بدی بر پایهٔ آینده نگری بدون تأثّر از احساس و دیگران، مفهوم اساسی «چیرگی روانی» را پی ریزی می کند.
2) سنجیدگی
«سنجیدگی» دو عامل را دربر می گیرد: «پیامدسنجی درتصمیم و عمل» و «کوشایی شخصیّتی».
«پیامدسنجی درتصمیم و عمل» به بررسی همه جانبه با استفاده از عقل و منطق، هوش و درک برای تصمیمگیری و انجام بهترین راهکار دلالت دارد و «کوشایی شخصیّتی» به معنای یادگیری برای انجام دقیق کار همراه با پشتكار و سختكوشي در آنچه یاد گرفته شده است.
لذا «سنجیدگی» به معنای «بررسی همه جانبه با استفاده از عقل و منطق، هوش و درک همراه با پشتكار و سختكوشي در آنچه یاد گرفته شده برای تصمیمگیری و انجام بهترین و دقیقترین کار است».
در نتیجه «شخصیّت خردورزی تحلیلی» را می توان به مفهوم گسترده این گونه تعریف کرد:
«برانگیختگی كنجكاوي با هر مسألهٔ مبهمي در قلمرو فعّالیّتهای مورد علاقه همراه با ناآرامی و مشغوليّت فراگیر و سرسختانه با هدف کشف حقیقت که امکان بررسی همه جانبه با استفاده از عقل، توانایی فهم، دریافت و گیرایی تیز در محوریابی، ریشهیابی سادهٔ مفاهیم، تجزیه و تحلیل مطالب، طبقهبندی راحت مفاهیم به شیوههای نوین، ارایهٔ آسان دستهبندیهای جدید از مفاهیم و سرانجام، سازماندهی سادهٔ مباحث، منطق، هوش، درک تجربی، کوشایی در انضباط، ترتیب امور و مدیریّت هیجان برای تشخیص خوبی از بدی بدون تأثّر احساسی و تأثّر از دیگران برای تصمیمگیری و انجام بهترین و دقیقترین کار را فراهم می کند.(کاظمی حقیقی، 1398)
خصائص تعاملی شخصیت
بر اساس مفاهیم و مبانی نظری مذکور، با بررسیهای بالینی و تشخیصی و تجربی در یک نمونه 934 نفری زنان و مردان هجده تا چهل ساله، ده خصیصه تعاملی شخصیت در سه حیطه «پویایی تحلیلی»، «یکپارچگی شناختی» و «وظیفه مندی» حاصل شد.
«تعهّد» به معنای یادگیری دقیق برای انجام کار، رعایت موازین، مقرّرات، قوانین و آداب محیط، وقت شناسي، کوشش در نگهداری وسایل شخصی و مرتب بودن، انضباط در امور، و همچنین از عهده برآمدن فرد در انجام وظایف و مسؤولیّتهاست به گونه ای که مورد اعتماد دیگران قرار میگیرد.
«ظرفیت تحلیلی» به معنای آمادگی روانی برای فهم، دریافت و گیرایی تیز در محوریابی، ریشهیابی سادهٔ مفاهیم، تجزیه و تحلیل مطالب، طبقهبندی راحت مفاهیم به شیوههای نوین، ارایهٔ آسان دستهبندیهای جدید از مفاهیم سازماندهی سادهٔ مباحث.
«بیتابی روانی» به معنای نااميدي از خود، احساس دايمي خستگی و ناتوانی و احساس دلنگراني دائمی در هنگام رویارویی با یک مسأله جدّي در زندگی، هیجان پذیری و تأثّر از احساس شخصی و دیگران در هنگام انتخاب و تشخیص خوبی و بدی و انجام رفتارهای نامتعادل
«نیرومندی» به معنای «احساس نیرومندی شدید در فعّالیّتهای مورد علاقه جذّابیت هر چیز تازه و نو، پیگیری برای حل مسأله بدون احساس درماندگی، لذّت از فعّالیّتهای بدنی و ورزشی متنّوع و جنب و جوش و برخورداری از مهارتهای بالا در انجام فعّالیّتهای حرکتی
«سازش» به معنای سهولت و سادگی در برقراری پیوند و رابطه با دیگران و سازگاری با موقعیّتها
«استقلال» به معنای تمایل به انجام کارها به تنهایی و مستقلّ و انجام فعّالیّتهای پراکنده
«سنجیدگی» به معنای سنجش همه جوانب هنگام تصمیمگیری و انجام بهترین راه بر اساس عقل و منطق توأم با پشتکار در آموخته ها
«اندیشه گردی فرایندی» به معنای لذّت از انجام کار نو و جدید و مشغولیت کامل به مسأله رویارو همراه با گردش اندیشه و دقّت پیش بینی دربارۀ رویدادها
«فراگستری» به معنای انجام کار بر اساس عقل و منطق، سنجش همه جوانب هنگام تصمیمگیری و انجام بهترین راه با استفاده از هوش و درک خود، کوشایی در نگهداری وسایل شخصی و انضباط و ترتیب در امور همراه با وقت شناسی
«کنجکاوی تحلیلی» به معنای پیگیری کنجکاویهای خطرناک و دردسرآفرین و هیجان انگیز در دسته بندی و ترکیبدهی پدیده ها.
تعامل شش خصیصه «تعهّد»، «ظرفیّت تحلیلی»، «بیتابی روانی»، «نیرومندی»، «سازش» و «استقلال» در حیطه «پویایی تحلیلی» سازمان می یابند.
««سنجیدگی» و «اندیشه گردی فرایندی» در تعامل با یکدیگر، خصیصه «وظیفه مندی» شخصیت را رقم می زنند .
تعامل «فراگستری» و «کنجکاوی تحلیلی» به خصیصه شخصیتی «یکپارچگی شناختی» منجرّ می شود.
در مجموع یک ابزار شخصیّت سنج موسوم به «آزمون تعاملی شخصیّت» حاصل شد و در پژوهشهای گوناگونی به کار رفت. (عباسقلی زاده، 1398؛ نازی زاده، 1399؛ نازی زاده و همکاران، 1399؛ ورامش، 1399)
دیدگاه خود را بنویسید