پارادایم شخصیت محور خلاقیت

«پارادایم شخصیت محور خلاقیت» نشان‌دهنده رویکرد جامع و سیستماتیک در مطالعه خلاقیت و انگیزش تحصیلی است که عوامل فردی، انگیزشی و محیطی را در یک چارچوب یکپارچه بررسی می‌کند. این رویکرد امکان درک عمیق‌تر و جامع‌تری از چگونگی تأثیرگذاری و تعامل این عوامل بر یکدیگر را فراهم می‌آورد و می‌تواند مبنایی قوی برای طراحی مداخلات آموزشی و توسعه برنامه‌های تقویت خلاقیت و انگیزش تحصیلی باشد.

این پارادایم شامل اجزای زیر است:

ویژگی‌های شخصیتی

بسیاری از مطالعات به بررسی ارتباط میان ویژگی‌های شخصیتی، به ویژه مدل پنج عاملی (مانند باز بودن به تجربه، وظیفه‌شناسی و غیره) و خلاقیت پرداخته‌اند. ویژگی‌های شخصیتی مانند باز بودن به تجربه به عنوان پیش‌بینی‌کننده‌های مثبت خلاقیت شناسایی شده‌اند (Abedini, 2022; Aguilera & Rodríguez-Ferreiro, 2021; Ahmetoglu et al., 2015; Baum & Baumann, 2018; Bender et al., 2013; Belur et al., 2022; Berlin et al., 2016; Chang et al., 2015; Chen et al., 2006; Davis et al., 2011).

انگیزش تحصیلی

نقش انگیزش در تحصیلات و عملکرد تحصیلی به‌عنوان عامل میانجی میان ویژگی‌های شخصیتی و خلاقیت مورد بررسی قرار گرفته است. انگیزش درونی و بیرونی به‌عنوان دو جنبه کلیدی انگیزش که می‌توانند بر خلاقیت تأثیر بگذارند، مطرح شده‌اند (Forthmann et al., 2022; Inusah Mahama & Dramanu, 2024; Kaspi-Baruch, 2019; Kuška et al., 2020; Liu et al., 2019).

عوامل محیطی و آموزشی 

سبک‌های رهبری معلمان، فرهنگ سازمانی و طراحی محیط‌های یادگیری غیرحضوری به‌عنوان عوامل محیطی که می‌توانند خلاقیت و انگیزش تحصیلی را تحت تأثیر قرار دهند، مورد بررسی قرار گرفته‌اند. نقش حمایت سازمانی و محیط‌های آموزشی خودتنظیم‌کننده در تقویت خلاقیت و انگیزش دانش‌آموزان نیز مورد توجه قرار گرفته است (Runco, 2017; Teng, Hu, & Chang, 2020).

تعاملات میان‌متغیره

استفاده از روش‌های تحلیل چند‌متغیره برای بررسی روابط پیچیده میان کنجکاوی، خلاقیت، انگیزش و سایر متغیرهای روان‌شناختی و بررسی نقش متعادل‌کننده (معتدل‌کننده) و میانجی‌گر (میانجی) در این روابط برای درک بهتر پویایی‌های زمینه‌ای، دو راهبرد مهم در این حوزه‌اند (Frérot, Landry, & Karagouch, 2020; Hao et al., 2019; Luria & Kaufman, 2017; Runco, 2017; Shangaraeva et al., 2016; Wang, Gu, & Lu, 2019; Yin, Szabo, & Baumgartner, 2023).

ابعاد فرهنگی و جمعیتی

تعدد مطالعات در زمینه‌های مختلف فرهنگی و جمعیتی که نشان‌دهنده تأثیر متغیرهای فرهنگی بر خلاقیت و انگیزش است (Acar, Runco, & Ogurlu, 2018; Beaty, Johnson, Zeitlen, & Forthmann, 2020; Frérot, Landry, & Karagouch, 2020). بررسی تفاوت‌های جنسیتی، سنی و تحصیلی در این تعاملات نیز به تأکید در حوزه مزبور اشاره دارد (Kapoor, 2015; Kuška, Trnka, Mana, & Nikolai, 2020; Luria & Kaufman, 2017; Necka & Hlawacz, 2013; Perrine & Brodersen, 2005; Ruiz-Melero, Bermejo, Ferrando, & Sainz, 2020).

ابزارها و روش‌های اندازه‌گیری

توسعه و استفاده از ابزارهای مختلف برای سنجش خلاقیت، انگیزش و ویژگی‌های شخصیتی به منظور افزایش دقت و قابلیت اعتماد نتایج پژوهش‌ها (Agnoli, Corazza, & Runco, 2016; Jauk et al., 2019; Kirsch & Houssemand, 2016; Miller, 2014; Puryear, Kettler, & Rinn, 2019; Storme & Lubart, 2012; Vuyk, Kerr, & Krieshok, 2016).