مفهوم مشارکت فرهنگی به معنی شرکت داوطلبانه، ارادی و آگاهانه افراد، گروه‌ها و سازمان‌های تشکیل دهنده یک جامعه در ابعاد گوناگون زندگی فرهنگی آن جامعه است. این نوع فعالیت از سایر فعالیت‌های روزمره متمایز است و به توسعه پایدار، متوازن و همه‌جانبه حیات فرهنگی جامعه کمک می‌کند.فرایند اجتماعی شدن نیز بازگو کننده تجربه‌هایی است که انسان از طریق آن، آمادگی رفتاری در خصوص زندگی گروهی کسب می‌کند و الگوهای فرهنگی موجود در یک اجتماع همیشه توسط همه افراد به یک شکل و در یک میزان جذب نمی‌شود. با توجه به تفاوت ساخت و تکوین زیستی افراد، برخی از اجزا مهم تر و یا تعداد بیشتری از عناصر فرهنگ را می‌آموزند. به همین دلیل افراد در مقابل محرکی واحد به نحوی متفاوت از خود عکس العمل نشان می‌دهند و فرهنگ نیز در طول زمان تغییر می‌کند.در کل، مشارکت فرهنگی و اجتماعی شدن دو مفهوم مرتبط با یادگیری ارتباطات انسان با دیگران و جذب الگوهای فرهنگی جامعه هستند که در توسعه پایدار و حیات فرهنگی جامعه نقش مهمی ایفا می‌کنند.
در این مقاله، استعداد فرهنگی و تیزهوشی فرهنگی به عنوان یک حیطه بسیار مهم از انواع استعداد بشری، مورد بررسی قرار گرفته است. در گذشته، انواع مختلفی از تیزهوشی شناسایی شده‌اند؛ اما مفهوم تیزهوشی فرهنگی به تازگی وارد ادبیات تحقیق شده است. این نوع تیزهوشی به دلیل اهمیت ذاتی فرهنگ در تمدّن بشری، در کشف و شناسایی یک حوزه مهم از استعداد بشری بسیار حائز اهمیت است. همچنین، استعداد فرهنگی برای جوامع چند فرهنگی مانند ایران، با توجه به نیازمندی‌های شغلی، اقتصادی و اجتماعی، اهمیت بسیاری دارد.
فرهنگ به مجموعه‌ای از ارزش‌ها، نگرش‌ها، گرایش‌ها و الگوهای رفتاری مشترکی گفته می‌شود که در یک واحد اجتماعی با برخورداری از ریشه‌های تاریخی شکل می‌گیرد. فرهنگ از چهار چشم‌انداز پیدایشی، غایت نگری، ساختار نگری و فرایند نگری تبیین می‌شود. هر فرهنگ دارای واحد اجتماعی، یکپارچگی، ارزش، گرایش، الگوهای رفتاری، جامعه پذیری، اکتساب، ماندگاری، هویت و آثار خاصی است. در اینجا، حدود بیست نظریه مهم فرهنگی بر اساس مکاتب دسته‌بندی شده‌اند.
روانشناسی فرهنگی بررسی تعامل انسان با فرهنگ است. موضوعاتی نظیر دین، ارزش‌ها، اخلاق، آداب و رسوم، زبان و ادبیات، هنر و ... در این رشته مطالعه می‌شود. پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهند که فرهنگ‌ها بر اساس دلایل منطقی و ارزش‌های اجتماعی با هم متفاوتند و چشم‌پوشی از آنها مشکل است. تئوری‌های روانشناختی بر اساس جمعیت افراد غربی، تحصیل‌کرده، صنعتی و ثروتمند ساخته شده‌اند و برای فرهنگ‌های دیگر به طور نادرست به‌کار می‌روند. هدف اصلی روانشناسی فرهنگی، داشتن تعداد زیاد و متنوعی فرهنگ‌های متشکل از نظریه‌های روانشناختی است که بر این اساس تصحیح آنها، برای پیش‌بینی و توضیح رفتارهای انسانی به کار می‌روند.
در نظام پرورش استعداد برتر، محتواها، مضامین و موادّ متمایز با تلاشهای خاصّ به ارتقا و پیشرفت فرد دارای استعداد برتر کمک می‌کند. کمالگرایی و استقلال جزء انتظارات دانش‌آموزان با استعداد برتر است، که به رشدشان کمک می‌کند. در جوانان تیزهوش، کمالگرایی انطباقی بیشتر است و در صورت داشتن الگوهای نقشی صحیح، سلامت روانی آنها تأثیرگذار است. جنبه‌های منفی کمالگرایی شامل اضطراب، توقعات غیر واقع‌بینانه و انتقادگرایی منفی است.
دو حیطهٔ کلّی برنامه ریزی آموزشی در حوزهٔ غنی‌سازی و تسریع تحصیلی است. برنامه‌های غنی‌سازی با جذب معلّمان خاصّی، تقویت روش‌های یادگیری و مهارتهای تحقیقاتی، تأکید بر گسترش مهارت تفکّر دانش‌آموز و تقویت زمینهٔ انگیزشی وی، به خودی خود حدّاقل برای بخش قابل ملاحظه‌ای از تیزهوشان نتایج درخشانی در پی دارد. همچنین، برنامه‌های تسریع با عرضهٔ محتویات پایه‌های بالاتر به دانش‌آموزانی که در پایه‌های تحصیلی پایین به سر می‌برند، کمک می‌کنند. برای اثربخشی این برنامه‌ها، لازم است به تفاوتهای فردی و تنوّع تیزهوشی توجّه شود. برنامهٔ اختصاصی مؤثّر با تأکید بر رشد و پرورش عاطفی و اجتماعی استعدادهای برتر، موجب دلگرمی و همراهی آن دانش‌آموز می‌شود. گسترش برنامه‌های موضوعی، پابه‌پای اقدامات عمومی، اجتناب‌ناپذیر است.
همگنی انعطافی در فضای دانش‌آموزی به تفکیک نسبی وجود دارد. دو دستهٔ فضای همگن انقباضی تسریعی و همگن غنی ساخته وجود دارند. در کلاس جامع، موادّ درسی به صورت هماهنگ جمع‌بندی می‌شوند و دانش‌آموزان ضعیف‌تر به کلاسهای عادی منتقل می‌شوند. برای پرورش استعداد برتر تحصیلی از برنامهٔ تسریع بهره‌برداری می‌شود. تشخیص شناسایی تیزهوشی پیشرفتگی و یا تحصیلی در چهار شاخص بنیادی آغاز می‌شود.
یک نظام ویژه باید ارتباط و پیوند با مراجع و راهنمایان ورزیده را تسهیل کند. وجود معلمانی متناسب با ويژگيهاي استعداد و تنوّع آن از عوامل تعيين‌كنندهٔ كاميابي يك نظام اختصاصي است. شش خصوصیّت اساسی برای معلمان و مربّیانی که به پرورش استعدادهای برتر اشتغال دارند: مهارتهای مربوط به روش تدریس، توانایی مشاوره و راهنمایی، جذّابیّت شخصی، شناخت استعداد و تیزهوشی، پشتکار برای موفّقیّت و نظم و سازماندهی. مشاور ویژه دومین منبع انسانی مهمّ برای یک نظام متمایز است. کمالگرایی در میان نوجوانان تیزهوش ممکن است توأم با حالات اضطرابی باشد. از این رو، مشاوره‌های ویژه‌ای برای دانش‌آموزان دارای استعداد برتر ضرورت دارد.
نظام ویژه باید به بهسازی فردیت دانش‌آموز با تقویت استواری عاطفی، یکپارچگی در رشد شناختی و شخصیتی کمک کند. هدف مهم این نظام، تقویت یادگیری مستقل دانش‌آموز است. استقلال و خودمختاری برای پیشرفت فردی و عمومی، نیاز و ویژگی عاطفی افراد دارای استعداد برتر هستند. دانش‌آموزان با استعداد، حتی از ابتدای دوره‌ی تحصیلی، روش‌های مستقل را در یادگیری ترجیح می‌دهند، بنابراین در آموزش آنها باید استقلال آنها تأکید شود. برنامه‌های آموزشی خاصی که به استقلال دانش‌آموز کمک کنند، اولویت دارند. برای پرورش استعداد رهبری، حساسیت هنری و زیبایی‌شناسی در خلاقیت، نگارش خلّاقانه و پرورش شغلی، استقلال بسیار مهم است.
برنامه‌های خاص آموزشی برای دانش‌آموزان با استعداد برتر از جنبه تحصیلی، روانشناختی و اجتماعی مفید هستند. تفکیک گروهی تمام وقت نیز در پی برقراری ارتباط با مرجع متخصص و خبره، به دانش‌آموزان برتر امتیاز اجتماعی بیشتری می‌دهد. "بهسازی فردیّت در فضای دانش‌آموزی با تفکیک نسبی انعطافی" نیز به دانش‌آموزان با استعداد کمک می‌کند تا عملکرد بهتری داشته باشند. پنج اصل تفرد، مرجعیّت، آموزش خاص، همگنی انعطافی و ارتقاء نیز برای دانش‌آموزان با استعداد مفید هستند.
